دلیل ایجاد واریس چیست؟

واریس بیماری است كه در طی آن دیواره ی وریدها(سیاهرگ ها) دچار تورم و برآمدگی پیاز مانند می‌شوند. کار وریدها(سیاهرگ ها) بازگردانیدن خون بدون اکسیژن از اندام های بدن به قلب است تا قلب برای تامین اکسیژن مورد نیاز خون، آن را به شش ها بفرستد. پس از آن خون اکسیژن دار به قلب بازمی گردد و از آنجا به سرخرگ آئورت پمپ شده و بالاخره در سراسر بدن منتشر مى شود.

 این مشكل به طور عمده در دیواره ی وریدهای قسمت تحتانی ساق پا دیده می‌شود. ورید هاى ساق پا کار دشوارترى دارند، چرا که باید خون را در مسیری طولانى، در خلاف جهت جاذبه زمین و فشار وزن بدن به جلو برانند. در وریدها دریچه هاى یک طرفه اى قرار دارند که کار آنها پیشگیرى از بازگشت خون به عقب است. اگر این دریچه ها کار خود را به خوبى انجام ندهند، خون به عقب بازمی گردد و در وریدها تجمع می یابد و سبب تورم آنها مى شود. واریس هنگامی ‌رخ می‌دهد كه این دریچه‌ها دچار نارسایی شده باشند و به فعالیت طبیعی خود ادامه ندهد.

 بعضی از سیاه‌رگ‌های واریسی به طور عمیقی درون ساق پا قرار داشته و قابل مشاهده نیستند. وریدهاى متورم و بادکرده به دو شکل دیده مى شوند: وریدهاى واریسى و وریدهاى تارعنکبوتى(که در پزشکى بدان تلانژیکتازى گفته مى شود).

 وریدهاى واریسى بزرگ تر بوده و به رنگ آبى تیره یا ارغوانى هستند و اغلب در سطح پوست، به صورت پرپیچ و خم دیده مى شوند. . بزرگ ترین و طولانى ترین ورید سطحى، ورید صافن بزرگ است که از سمت داخلى مچ پا وارد کشاله ران مى گردد.

 وریدهاى تارعنکبوتى، کوچک ترند و شبیه تارهاى عنکبوت به نظر مى رسند و رنگ آنها آبى یا قرمز است.این ورید ها به سطح پوست نزدیک بوده و درد و تورم ندارند زمانى که دریچه ها در مسیر این ورید و یا اتصالات آن با سایر وریدها خراب مى شوند، خون، تجمع یافته و یا در شاخه هاى وریدى به عقب بازمى گردد و واریس را ایجاد مى کند.

 وريدهاي واريسي معمولا بصورت طنابهايي برجسته و آبي رنگ درست زير سطح پوست ديده مي شوند. در هر قسمتي از بدن مي توان اين وريدها را ديد، اما بيشتر پاها درگير مي شوند. وريدهاي متورم و پيچ در پيچ قابل رويت که گاهي به وسيله مويرگ هاي پرخوني به نام وريدهاي با نماي عنکبوتي شکل احاطه شده اند، همان وريدهاي واريسي سطحي هستند.اين وريدها دردناک و ظاهرا بد شکل هستند، اما معمولا بي ضرر هستند. گاهي اوقات اين وريدها متورم مي شوند حين تماس حساس هستند.

 مانع جريان خون مي شوند که در اين صورت باعث تورم ناحيه ، خارش پوست و درد در ناحيه مبتلا مي شوند.

 پاهاي ما علاوه بر شبکه وريد سطحي يک شبکه وريدي داخلي يا عميق هم دارد. در مواردي نادر، وريد داخلي پا به حالت واريسي در مي آيد. اين وريدهاي واريسي عمقي معمولا ديده نمي شوند، اما مي توانند باعث تورم يا درد در سراسر پا بشوند. در وريدهاي واريسي عمقي ممکن است لخته هاي خون هم تشکيل شود.

واريس نسبتا شايع است و بسياري از مردم در خانواده خود اين مشکل را دارند. احتمال بروز واريس در زنان 2برابر مردان است.

دلایل ایجاد واریس

وریدهاى متورم واریسى و تارعنکبوتى بسیار شایع هستند. بیش از ۴۰ درصد زنان بالاى ۵۰ سال به این بیمارى دچارند. عوامل این بیمارى شامل موارد زیر است:

– توارث: به نظر مى رسد که تمایل به این بیمارى به ویژه در سنین جوانى، در میان برخى خانواده ها بیشتر باشد. برخى زنان با دریچه هاى وریدى با کارایى پایین تر و یا دیواره هاى عروقى ضعیف تر به دنیا مى آیند.

– ایستادن به مدت طولانى: یک بررسى در مورد کارگران دانمارکى در دسامبر ۲۰۰۵ نشان داد زنانى که ۷۵ درصد مدت زمان کار خود را به حالت ایستاده و یا در حال راه رفتن گذرانده بودند، تقریباً دو برابر زنانى که مدت زمان کمترى بر روى پاهایشان ایستاده بودند، نیاز به درمان واریس پیدا کردند. پژوهشگران تخمین مى زنند در بزرگسالانی که سنین فعالیت و اشتغال را مى گذرانند، ایستادن هاى طولانى مدت مسئول بیش از ۲۰ درصد موارد پیدایش واریس است.

– سن: خطر واریس با افزایش سن زیادتر مى شود. رگ هاى خونى و عضلات پشت ساق پا که در موقع راه رفتن با فشار بر وریدها، بازگشت خون را به سمت قلب تسهیل مى کنند، با گذشت زمان ضعیف تر مى شوند. کمتر از ده درصد زنان زیر ۳۰ سال و بیش از ۷۵درصد زنان بالاى ۷۰ سال به واریس مبتلا هستند.

– جنسیت: زنان بیش از مردان مستعد واریس هستند و باردارى عامل اصلى آن است. در دوران باردارى، وریدهاى ساق پا پرتر بوده و راحت تر پاره مى شوند، زیرا حجم خون و فشار شکمى در این دوران افزایش مى یابد و هورمون ها سبب گشاد شدن رگ هاى خونى مى شوند. هرچه حاملگى به پایان خود نزدیک مى شود، خطر واریس افزایش مى یابد.

– وزن: وزن اضافى به ویژه در اطراف شکم، فشار اضافى را بر وریدهاى ساق پا تحمیل مى کند. زنانى که اضافه وزن دارند، نسبت به زنان لاغر بیشتر در معرض ابتلا به واریس هستند و این خطر در مورد زنان چاق سه بار بیشتر است.

علائم واریس

وریدهاى تارعنکبوتى بیشتر به لحاظ زیبایى ناراحت کننده هستند، حال آن که وریدهاى واریسى علاوه بر ظاهر طناب مانند، مشکلات متعدد دیگرى نیز به همراه دارند. در صورتى که مبتلا به ورید واریسى هستید، پس از ایستادن یا نشستن طولانى، در ساق پاهایتان احساس درد مبهم، سنگینى، سوزش، فشار و یا ضعف خواهید کرد. معمولاً بالا نگاه داشتن ساق هاى پا به بهبود این مشکل کمک مى کند. ممکن است شب ها گرفتگی دردناک عضلات پشت ساق پا را تجربه کنید.

پاها و مچ پاهایتان ورم مى کند و ممکن است پوست اطراف ناحیه واریس دچار خارش و خشکى شده و یا بر روى آن بثوراتى پیدا شود و یا رنگ آن به قهوه اى یا آبى تغییر کند. ورید هاى واریسى بزرگ تر لزوماً علائم شدیدترى ندارند. در واقع، بسیارى از مردم مدت ها قبل از بروز تغییرات قابل رویت در ورید هایشان، سایر علائم را تجربه مى کنند.

اگر ورید هاى واریسى درمان نشوند، علائم بدتر شده و گاه عوارضى چون پارگى، زخم پوستى و ترومبوفلبیت(thrombophlebitis  یا التهاب وریدى همراه با لخته شدن خون) پیدا مى شود.

موارد زير را نيز به خاطر داشته باشيد و در صورت بروز آنها حتما به پزشک مراجعه کنيد:

اگر تورم بيش از حد يا وقتي پوست روي وريدهاي واريسي پوسته پوسته شد، زخمي شده تغيير رنگ داد يا مستعد خونريزي شد احتمال ابتلا به درماتيت (التهاب پوست) ناشي از توقف خون در رگ وجود دارد.ممکن است در اين صورت براي اجتناب از گرفتاري بيشتر و پيشگيري از مشکلات جدي در گردش خون جراح ، ناچار به برداشتن وريدهاي مبتلا شود. اگر وريدهاي واريسي قرمزرنگ هستند بايد به پزشک مراجعه شود زيرا احتمال دارد به فلبيت (التهاب رگ) مبتلا باشيد. اگر بر اثر حادثه اي وريدهاي واريسي پاره يا بريده شوند براي کنترل خونريزي و پيشگيري از عوارض بايد به پزشک مراجعه شود.

راهکارهایى براى  ییشگیری از واریس و مراقبت از خود

نوع خفيف واريس معمولا به درمان نياز ندارد. در اين موارد در خانه با انجام کارهايى مى توان درد و ناراحتى را تسکين داد. وريدهاى واريسى سطحى به طور طبيعى به درمان نياز ندارد، اما نبايد از آنها غافل شد. ممکن است پزشک براى تسکين درد و فراهم کردن راحتى براى بيمار جوراب هاى الاستيک مخصوص واريس را توصيه کند. اين جوراب ها به عضلات پاى شما کمک مى کنند که با تمرکز فشار در نزديکى وريدها خون را به سمت بالا پمپ کنند. بايد صبحها بعد از بيدار شدن و قبل از اين که از بستر حرکت کنيد، اين جوراب ها را بپوشيد. در بستر که هستيد پاها را بلند کنيد و بالا ببريد، سپس جورابها را بپوشيد. جوراب ها نبايد در قسمت مچ پا يا کشاله ران فشار وارد کنند و تنگ باشند . در طول روز چندين بار به مدت 10-15 دقيقه پاى خود را بالاتر از سطح بدن نگه داريد. گاهى پزشک براى تسکين تورم و درد، داروهاى ضدالتهاب مثل آسپرين يا بروفن را تجويز مى کند. اگر احساس کرديد پوست اطراف وريدهاى واريسى زخمى شده يا تغيير شکل داده اند يا اگر بدون نشانه هاى خارجى احساس درد مداوم داريد، حتما به پزشک مراجعه کنيد؛ چراکه ممکن است وريدهاى عمقى شما مبتلا شده باشند. در بيشتر موارد لازم نيست وريدهاى واريسى برداشته شوند. اگر واريس خيلى اذيت کرد با چند روش مى توان آنها را برداشت. وريدهاى عنکبوتى را براحتى مى توان به وسيله ليزر برداشت. در مواردى که واريس حالت خفيفى دارد، جراح با روش اسکلروتراپى درمان را انجام مى دهد يعنى ماده اى شيميايى به نام عامل اسکلروزينگ به درون وريد تزريق مى شود تا ديواره هاى آن روى هم بخوابد و ديگر نتواند خون را جابه جا کند و به عبارتى وريد واريسى از مسير خون حذف شود و خون از وريدهاى ديگر به حرکت درآيد. در موارد شديدتر با عمل جراحى وريد مبتلا به واريس برداشته مى شود. متاسفانه هيچ درمانى نمى تواند از تشکيل واريس مجدد جلوگيرى کند. قبل از اقدام درمانى بايد با جراح عروق مشورت کنيد تا راه درمانى مناسب برايتان در نظر گرفته شود.

وریدهاى واریسى ساق پا نیاز به هیچ گونه درمانى ندارند، مگر اینکه علائم بروز کنند. در بسیارى موارد، روش هاى مراقبت از خود براى کاهش فشار وریدهاى ساق پا، تقویت جریان خون و پرهیز از استفاده از روش هاى موثرتر و یا به تاخیر انداختن آن ها کفایت مى کند. این روش ها به قرار زیر هستند:

۱) پاهایتان را بالا نگاه دارید. روزى چند بار با نگه داشتن پاها در بالاى سطح قلب به مدت ۱۵ دقیقه، به آن ها استراحت دهید. بدین ترتیب ورید هاى شما ناچار نخواهند بود که در خلاف جهت جاذبه کار کنند.

۲) فعالیت ساق پا را تغییر دهید. اگر براى مدت طولانى مى نشینید یا مى ایستید، چندین بار براى مدتى کوتاه به قدم زدن سریع بپردازید. عضلات پشت ساق پایتان را با فعالیت هاى فیزیکى از قبیل قدم زدن هاى سریع و تمرین هاى استقامتى تقویت کنید.

۳) از مسکن استفاده کنید. استامینوفن، آسپیرین یا ایبوپروفن مى توانند دردهاى خفیف وریدهاى واریسى را که گه گاه بروز مى کنند، تسکین بخشند.
۴) جوراب هاى ساق بلند کشى بپوشید. این جوراب ها با تحت فشار قرار دادن وریدهاى ساق پا از بازگشت خون به عقب جلوگیرى مى کنند. اگر علائم خفیف باشند، جوراب هاى ساق بلند معمولى کفایت مى کنند. اگر علائم شدیدتر باشند، پزشک شما جوراب هاى ساق بلند فشاردهنده اى را تجویز خواهد کرد که از مچ پا تا ران ها خاصیت کشسانی(سفتی) آنها کاهش مى یابد. این جوراب ها باید صبح ها قبل از برخاستن از رختخواب پوشیده شوند.

۵) از پوشیدن هرگونه لباس و پوشش تنگ در ناحیه کمر یا ساق پا خوددارى کنید.

چگونه مى توان از تشکيل واريس جلوگيرى کرد؟

-به طور منظم ورزش کنيد. تناسب وزن و فعاليت بهترين راه براى قوى نگهداشتن عضلات پا و به حرکت درآمدن خون در بدن است.

-وزنتان را کنترل کنيد و از چاقى بپرهيزيد.

-از غذاهاى کم چرب ، کم نمک و کم شيرين استفاده کنيد. آب زياد بنوشيد.

-اگر کارتان طورى است که بايد در طول روز سرپا بايستيد، هر از گاهى پاهاى خود را به حالت کشش درآورده و نرمش دهيد تا جريان خون زياد شود و فشار وريدى کاهش يابد.

-از مصرف دخانيات خوددارى کنيد. تحقيقات نشان داده است سيگار باعث افزايش فشارخون و بدترشدن واريس مى شود.

-اگر باردار هستيد به جاى آن که به پشت بخوابيد روى پهلوى چپ بخوابيد تا فشار وارده از رحم روى وريدهاى لگن به حداقل برسد. اين وضعيت باعث مى شود جريان خون به جنين هم راحت تر برسد

واریس وتغذیه

یكی از علل به وجود آورنده واریس، فشارهای درون لوله گوارشی مثلا به دلیل ابتلا به یبوست است. برطرف كردن یبوست گام نخست در بهبود این بیماری است. یبوست فشار وارده بر سیاه‌رگ‌های ساق پا را افزایش می‌دهد و منجر به تشكیل واریس می‌شود. رژیم غذایی غنی از فیبر، سبب كاهش یبوست و پیش‌گیری از بروز واریس می‌شود.

ـ برای حجیم كردن مدفوع و پیش‌گیری از یبوست، مصرف غلات سبوس دار، نان سبوس‌دار،  ماکارونی و برنج توصیه می‌شود. غلات غنی از فیبر نامحلول، مدفوع را حجیم كرده و آب را در خود نگه می‌دارند، در نتیجه مدفوع حاصل، نرم‌تر و بزرگ‌تر بوده و آسان‌تر از دستگاه گوارش عبور می‌كند. بدین ترتیب فشار كمتری به وریدهای پا وارد می‌شود. این نكته حائز اهمیت است كه افزایش دریافت فیبر در رژیم غذایی باید همراه با افزایش دریافت آب، حداقل به میزان 6 لیوان در روز باشد.

ـ سبزیجات دارای برگ سبز و  انواع كلم  به وسیله تامین فیبر نامحلول به ویژه در طول دوران بارداری اهمیت دارد. چرا كه در این زمان، سطوح بالای هورمون پروژسترون، سبب آهسته كردن انقباضات روده بزرگ می‌شود و احتمال بروز یبوست را افزایش می‌دهد.

ـ مركبات به ویژه پرتقال  و گریپ فروت همچنین شاتوت، توت فرنگی، فلفل دلمه ای و انواع سبزیجات دارای برگ سبز تامین كننده ویتامینC هستند. این ویتامین برای حفظ استحكام كلاژن ضروری است. كلاژن ماده‌ای است كه به حفاظت از دیواره رگ‌ها كمك می كند. فقدان ویتامین C  در رژیم غذایی منجر به پارگی وریدهای كوچك و بدتر شدن واریس وریدها می‌شود.

  از نظر تغذیه ای مهم ترین کارها برای بهبود واریس، برطرف کردن یبوست و کاهش وزن اضافی در افراد چاق است./تبیان