حیا با خجالت و کمرویی چه تفاوتی دارد و چه کنیم کمرو نباشیم؟
حیا با خجالتی بودن و کمرویی خیلی تفاوت دارد. وقتی یک فرد از انجام دادن کارهای قبیح و زشت خودداری کند به آن حیا می گویند. اما وقتی فردی از انجام کارهای نیک خودداری کند به آن کمرویی می گویند که یعنی شرم کردن از انجام کار درست.
تفاوت های کمرویی و خجالبت با حیا
شاید تا به حال، تجربه کرده باشیم و یا دیده باشیم که کسی اهل نماز است؛ امّا در برخی از اجتماعات از خواندن نماز، شرم می کند و یا ممکن است کسی اهل حجاب باشد و آن را دوست داشته باشد؛ امّا در برابر دیگران از باحجاب بودن خود خجالت بکشد. همچنین ممکن است کسی اهل عفّت باشد؛ امّا در برابر دیگران از این که مثلا با جنس مخالف ارتباط ندارد خجالت می کشد. در همه این موارد نوعی از کمرویی وجود دارد، اما کم رویی که به حیای مثبت تعبیر نمی شود. بلکه حیا یعنی خودداری از انجام دادن کارهای قبیح؛ امّا اگر کسی به خاطر دیگران و در مقابل آنان آنچه را نیک است ترک کند، کم رویی نامیده می شود. کم رویی، یعنی شرم کردن از کار نیک.
همان گونه که تعبیر «فعل قبیح» در تعریف حیا دو شاخه داشت (انجام دادن قبیح و ترک کار نیک) تعبیر «فعل نیک» هم در تعریف کم رویی دو شاخه دارد” انجام دادن کار نیک و ترک کار قبیح”. بنابراین حیا، یعنی شرم از انجام دادن فعل قبیح و کم رویی، یعنی شرم از انجام دادن کار نیک. نتیجه حیا، خودداری از انجام دادن کار قبیح است و نتیجه کم رویی، خودداری از انجام دادن کار نیک.
راه درمان کمرویی
تفاوت حیا با کم رویی
گاهی حیا به عنوان کم رویی معرّفی می شود و بار ضدّ ارزشی کم رویی بر آن حمل می گردد و حتّی ممکن است فرد را نسبت به رفتاری که ناشی از حیا و نه کم رویی است متنفّر سازد. مثلاً ممکن است به دختر جوانی که از ارتباط با جنس مخالف، خودداری می کند برچسب کم رویی زده شود، حال آن که این رفتار ناشی از حیاست، نه کم رویی. به نظر می رسد که این امر در صدر اسلام نیز وجود داشته است. با ظهور اسلام و مطرح شدن حیا برخی افراد رفتارهای حیامند دیگران را حمل بر کم رویی می کردند. روزی گروهی نزد رسول خدا آمدند و گفتند:«کم رویی، فلانی را فاسد کرده است.» آنان تصوّر می کردند رفتار او ناشی از کم رویی است و کم رویی نیز مایه فساد است. به همین جهت، از رسول خدا چاره جویی کردند. رسول خدا متوجّه اشتباه آنان شد و به آنان متذکّر شد که این حیاست و حیا از آموزه های اسلام است و بی حیایی، از پستی انسان است.(1) در روایت دیگری آمده که حضرت به آنان فرمود:«حیا، کسی را فاسد نمی کند. اگر می گفتید حیا او را اصلاح کرده، درست گفته بودید.»(2)
بنابراین، باید مرز میان این دو را تشخیص داد تا از اشتباه جلوگیری شود. برای این کار نخست باید فعل قبیح را به درستی شناخت تا کارهای نیک قبیح ارزیابی نشوند. بدین منظورباید ملاک شرع را در مورد فعل قبیح مورد توجّه قرار داد و قبیح شرعی را شناخت. همچنین باید ملاک عُرف را مورد توجّه قرار داد و قبیح عرفی را نیز شناخت. البته در قبیح عرفی لازم است اموری مورد پذیرش قرار گیرند که مخالف شرع نباشند. عرف اگر مخالف شرع بود و آنچه را شرعْ قبیح دانسته بود جایز شمرد، مورد توجّه قرار نمی گیرد. قلمرو عرف در خارج از قلمرو شرع است و محدود به آداب اجتماعی می گردد. همچنین باید فعل نیک را نیز با معیار شرع و عرف به خوبی شناخت تا قبیح ارزیابی نشوند. در صورت شناخت صحیح فعل قبیح و فعل نیک تمیز حیا از کم رویی آسان می گردد و مغالطه و اشتباه اندازی در آن، راه پیدا نمی کند. در این صورت کارهایی که مطابق حیاست، کم رویی ارزیابی نمی شوند و کارهایی که مطابق کم رویی هستند حیا ارزیابی نمی گردند.
مفاهیم اصلی کم رویی
کم رویی نیز مانند حیا دارای چهار مفهوم اصلی است. این مفاهیم چهارگانه عبارت انداز:فعل نیک، شخص کم رو، حضور و نظارت و خودداری و بازداری.
در این نوشتار این چهار مفهوم را به طور مختصر، بررسی می کنیم:
1- فعل نیک
موضوع شرم در بحث حیا، فعل قبیح بود و شخص باحیا از انجام دادن فعل قبیح خودداری می کرد؛ امّا در این جا موضوع کم رویی«فعل نیک» است که تفاوت حیا و کم رویی در آن نهفته است. شخص باحیا از انجام دادن فعل قبیح شرم می کند و لذا کارش یک ارزش محسوب می شود؛ امّا فرد کم رو از فعل نیک شرم می کند و لذا کارش ضدّ ارزش به شمار می رود. در برخی روایات از دو واژه «خیر» و «حق» استفاده شده است. شرم از (اِبراز) حق کم رویی است. وقتی رسول خدا از علی علیه السلام خواست تا یکی از فضایل خود را برای ابوبکر و عمر بیان کند، ایشان خجالت کشید و گفت:«أستحیی یا رسول اللّه؛ شرم دارم، ای رسول خدا!» رسول خدا به ایشان فرمود:«حَدِّثهُما إنَّ اللّه َ لایَستَحیی مِنَ الحَقِّ. به آنان بگو خداوند از آنچه حقّ است، شرم نمی کند.»(3)
امام سجّاد علیه السلام نیز در بیان ویژگی های مؤمن، به کار خیر اشاره کرده و فرموده است که مؤمن کار خیر را نه به خاطر ریا انجام می دهد و نه به خاطر کم رویی ترک می کند.(4) همان گونه که می بینیم در این دو کلام حکیمانه، موضوع کم رویی، «فعل حق» و «فعل خیر» دانسته شده است.
فرق حیا با کم رویی
2- فرد کم رو
فرد کم رو به دلیل ویژگی هایی که دارد، هنگام مواجهه با «فعل نیک» از حاضران شرم می کند و دست می کشد. در کم رویی، صحبت از این نیست که شخص اعتقادی به درست بودن فلان عمل ندارد؛ بلکه بحث از این است که فلان کارِ درست را به خاطر دیگران، ترک می کند و انجام دادن آن را در جمع آنان نادرست می پندارد. ممکن است شخص کم رو در وضعیت دیگری به انجام دادن آن کار مبادرت کند؛ ولی اکنون و در حضور این جمع قادر به انجام دادن آن نیست. بنابراین علّت ترک فعل نیک بی اعتقادی فرد نسبت به آن نیست؛ بلکه علّت آن ناتوانی فرد در انجام دادن کارهایی است که ممکن است برخلاف خواست دیگران باشد. به همین جهت است که در روایات، از کم رویی به عنوان حیای ضعف یاد شده است. آنچه فرد کم رو را به این کار وا می دارد ضعف و ناتوانی اوست. امام صادق علیه السلام فرمود:«الحیاء علی وجهین؛ فمنه ضعف ومنه قوّه وإسلام وإیمان؛ حیا بر دو گونه است:یکی حیای ضعف است و دیگری حیای قدرت و اسلام و ایمان».(5)
3_حضور و نظارت
قوام هر حیایی (چه مثبت و چه منفی) بسته به حضور ناظران و درک نظارت آنان توسط فرد کم روست. آنچه در این جا باید بدان اشاره کرد، این است که در صورتی یک حضور و نظارت به حیای منفی و کم رویی منجر می شود که میان فعل نیک و باورهای حاضران و ناظران، اختلاف وجود داشته باشد. اگر کسی بخواهد کار مثبتی انجام دهد و هیچ کس حضور نداشته باشد و یا اگر حضور دارد، موافق انجام دادن آن کار باشد، در چنین فرضی کم رویی شکل نمی گیرد. وقتی کم رویی شکل می گیرد که:
◄ اولاً:کسانی حضور داشته باشند و یا دستِ کم، تصوّر شود که وجود دارند.
◄ ثانیا:از دیدگاه آنان فعل مورد نظر، قبیح شمرده شود و یا دستِ کم، تصوّر شود که انجام دادن این کار نزد آنان قبیح است.
قبیح بودن کار نزد ناظران، فشار سنگینی را بر فرد وارد می سازد. این یک اصل است که حضور موافقان یک کار فضایی را ایجاد می کند که به تسهیل کار می انجامد و حضور مخالفان، سبب ایجاد مانع می گردد. به همین جهت کسی که اهل عبادت است، در جمع عبادت کنندگان به راحتی وظایف عبادی خود را انجام می دهد؛ امّا ممکن است برای انجام دادن همین کار در جمع افرادی که موافق آن نیستند، با مشکل روبه رو شود و یا کار، به سختی صورت پذیرد. البته صِرف سخت شدن کار برای فرد به معنای کم رویی وی نیست. ممکن است کسی به خاطر انجام دادن فرایض دینی، مورد تمسخر و آزار و اذیّت دیگران قرار بگیرد؛ امّا دست از کار خود نکشد. رسول خدا و علی علیه السلام و خدیجه علیهاالسلام در آغاز اسلام، به تنهایی در مسجد الحرام نماز می خواندند و همه آزارها و فشارهای روانی را تحمّل می کردند؛ امّا از کار خود خجالت نمی کشیدند. افرادی که کم رو نیستند، از هیچ سرزنشی نمی ترسند(6) و به خاطر هیچ نکوهشی، دست از کار درست خویش نمی کشند. بنا بر این، صِرف وجود مخالفت و حضور مخالفان ، موجب کم رویی نمی شود. آنچه این حضور را به عاملی برای کم رویی تبدیل می کند ضعف و ناتوانی فرد در تحمّل فشار روانی حاضران و مخالفت های آنان است. وقتی یک انسان ضعیف النفس در برابر دیدگان سرزنشگر مخالفان قرار گیرد و توان مقاومت در برابر آن را نداشته باشد، کم رویی به وجود می آید و فرد را از انجام دادن کار، باز می دارد.
مفهوم اصلی حیا
4_باز داری و خودداری
وقتی عوامل سه گانه یادشده پدید آمدند، پدیده بازدارندگی به وجود می آید. اگر انسانی که ضعف شخصیت دارد بخواهد کار مثبتی انجام دهد، ولی فرد یا افرادی حضور داشته باشند که آن کار را نپسندند و او را بر این کارْ سرزنش کنند، و یا اگر خود فرد، انجام دادن فلان کار درست را نزد آنان قبیح بداند، در چنین فضایی انصراف از انجام دادن کار و خودداری از آن به وجود می آید. در بحث حیا مسئله ای به نام «مهار کردن نفس» وجود دارد؛ ولی در این جا چنین تعبیری صحیح نیست. در کم رویی حضور دیگران سبب مهار شدن نفس نمی شود؛ بلکه عاملی برای آزادی نفس امّاره می گردد. در کم رویی بازدارندگی هست؛ امّا کنترل نفس نیست. مثلاً کسی که می خواهد نماز بخواند، ولی به دلیل خجالت کشیدن از دیگران، آن را ترک می کند آیا با این کار نفس خود را مهار کرده است و یا به کمک نفس امّاره آمده و از بروز یک کار شایسته، جلوگیری کرده است؟! و یا کسی که اهل حجاب است، ولی از رعایت حجاب در جمع برخی افراد، خودداری می کند،آیا نفس خود را کنترل کرده است؟ کسی که اهل فلان کار خلاف نیست، ولی در جمعی قرار گرفته که به خاطر حضور آنان، حس می کند نمی تواند از انجام دادن آن خودداری کند، آیا نفس خود را مدیریت کرده است؟ یا این که چون نتوانسته آن را مدیریت کند، مجبور است تن به کاری دهد که موافق آن نیست؟پس می توان نتیجه گرفت که هر کمرویی تعبیر به حیا نمی شود و حیا کردن فرد در انجام امور مختلف ، کم رویی و خجالت نیست.
راه درمان کم رویی :
یکی از مهم ترین کار ها برای درمان کم رویی این است که شخص کم رو کار های خودش را تحت نظر بگیرد تا متوجه شود دقیقا چه جاهایی خجالت می کشد. برای ریشه یابی خجالت و کم رویی می توانید از یک دفترچه استفاده کنید و هربار که از انجام کاری خجالت کشیدید آن کار را یادداشت کرده و در مقابل آن علتش را بنویسید. بنویسید که چرا از انجام آن خجالت می کشید. اگر انجام دهید چه اتفاقی خواهد افتاد بعد از مدتی می بینید که انجام آن فاجعه نخواهد بود. باعث می شود ترس های تان را بهتر بشناسید.
رفع خجولی و صحبت با دیگران:
در مورد خجالت از سخنرانی مشخص است که فرد از صحبت با دیگران یا درجمع خجالت می کشد. برای رفع خجولی می توانید با کارهای خیلی ساده شروع کنید مثلا اگر حتی از صحبت کردن پشت تلفن خجالت می کشید می توانید به 118 زنگ بزنید و صحبت کنید تا کم کم صحبت با افراد ناشناس برای شما عادی شود. در محل های عمومی مثل مترو یا ایستگاه تاکسی و… با افراد ناشناس سر صحبت را باز کنید. برای این کار اول لبخند بزنید و بعد درباره یک مسئله روزمره نظر بدهید. یا سوال بپرسید. انجام ورزش های گروهی :یکی از کارهایی که می تواند در رفع خجولی موثر باشد شرکت در ورزشهای گروهی است. سعی کنید در یکی از ورزش های گروهی شرکت کنید. اگر امکان حضور دز کلاس های ورزشی را ندارید می توانید در ورزش صبح گاهی پارک نزدیک خانه تان شرکت کنید. نقش بازی کنید:قدرت تجسم و ذهن ناخودآگاه را دست کم نگیرید. مغز انسان نمی تواند بین نقش بازی کردن یا حتی تصور کردن و واقعیت تمایز قائل شود. مغز تشخیص نمی دهد که واقعا اتفاق افتاده یا تصور بوده. از این خصوصیت استفاده کنید. نقش کسی را بازی کنید که از صحبت در جمع و سخنرانی خجالت نمی کشد و به راحتی از عهده آن بر می آید. ابتدای کار از مدت زمان کوتاه شروع کنید حتی در حد یک یا دو جمله.
آمادگی از قبل:
از قبل خودتان را آماده کنید. با خودتان فکر کنید و بنویسید. سوال بنویسید و جواب بدهید که اگر هر موقعیتی حتی بدترین حالت پیش بیاید درنهایت چه خواهد شد ؟ بعد از اینکه بنویسید متوجه می شوید که اتفاق وحشتناکی نخواهد افتاد و برای هرکسی ممکن است اتفاق بیفتد.این آرام تان می کند.
اندیشیدن به اهداف:
در یک دفتر اهداف خودتان از سخنرانی را بنویسید. اگر موفق شوید چه نتایجی را برای شما خواهد داشت؟ این کار باعث دلگرمی شما خواهد شد. عزم تان را جزم خواهد کرد. اگر روی انجام این تمرین ها مسر باشید مطمئن باشید نتیجه خواهید گرفت.
همچنین بخوانید :
