تخت جمشید | تاریخچه بنای تخت جمشید و نکاتی در مورد این بنای تاریخی که باید بدانید
تخت جمشید یکی از بناهای تاریخی بزرگ در ایران باستان است و تاریخچه تخت جمشید نه فقط برای کشور ایران و بلکه برای تمام جهان دارای اهمیت و ارزش می باشد و بسیاری از افراد و متخصصان به این بنا توجه دارند. در این مطلب بیشتر با بنای تاریخی و جاذبه تخت جمشید آشنا می شویم.
یکی از مهمترین آثار جهانی که به ایران باستان تعلق دارد، بنای ارزشمند تخت جمشید می باشد و در استان فارس و شهر مردوشت است که بعضی از ابنیه آن در بزرگترین موزه های جهان نگه داری می شوند. تاریخچه تخت جمشید به دوران سلطانت پادشاهان هخامنشی مانند اردشیر و کوروش بر می گردد که سال ها بر تخت پادشاهی سلطنت کرده اند و تاریخ برزرگی را رقم زده اند. دوران هخامنشیان یکی از بزرگترین حکومت های جهان بوده است و به همین دلیل دارای شکوه و جالا بوده است. امروزه هم در بسیاری از آثار و بناهای به جای مانده از دوران باشکوه می توان این تشریفات و اقتدار را دید.
تاریخچه تخت جمشید
به محض وارد شدن به بنای بازمانده تخت جمشید در نخستین نگاه شما سر ستون های بزرگی را مشاهده می کنید که بزرگترین ردپای تاریخ را رقم زده اند. کاخ تخت جمشید که در اینجا واقع شده است به امپراطوی هخامنشیان تعلق دارد که در آنجا مراسم با شکوه زیادی برگزار شده است. دیوارنوشت ها و نقاشی های حک شده روی دیوار ها و ستون ها به خوبی نشان دهنده تشریفات آن دوران، هدایا و پیشکش ها کشورهای مختلف می باشد.
کتیبه در کنار سر ستون ها و دیگر نوشته ها تاریخ آن دوران را به خوبی حفظ کرده اند و یادآور تاریخچه تخت جمشید و سلطنت های آن است. بنای اصلی تخت جمشید در دوران سلطنت پادشاهانی همچون داریوش، اردشیر اول و خشایارشا ساخته شده است و شهر آن به شهر پارس شهرت داشته است.
از دلایل عمده ای که موجب تخریب این بنای ارزشمند شده است حمله اسکندر مقدونی به تخت جمشید و به آتش کشیدن آن است که در این دوران بسیاری از کتابخانه های فرهنگی و بنای اصلی تخت جمشید نابود شده است. یکی از کتیبه هایی که در این بنا وجود دارد کتیبه سلیمان نبی است که برای کوروش فرستاده است.
جاذبه های تخت جمشید
قرار گرفتن تخت جمشید در استان فارس اهمیت زیادی به این منطقه داده است و آن را از جهت توریستی و گردشگری با اهمیت کرده است. در این استان و شهر مرودشت جاذبه های تاریخی و باستانی بسیاری وجود دارند. یکی از جاذبه های این منطقه که علاوه بر تخت جمشید جذب کننده است بنای نقش رستم است.
دره ها، جلگه ها و کوه ها از دیگر جذابیت های توریستی این منطقه هستند که به عنوان یک جاذبه طبیعی دارای جذابیت های خاص خود هستند. معماری باستانی بناها که بی نظیرترین نقش های معماری را نمایان می کند بیشتر از همه جذب کننده است و با تاریخچه تخت جمشید گره خورده است.
کاخ ها، قلعه ها، جلگه مرودشت، رود کوروش، کوه میترا، کاخ های پارسه، صخره ها، سکوهای سنگی بنا، و از همه مهم تر تخت جمشید از مهم ترین جاذبه های توریستی این منطقه هستند.
پلکان‌های کاخ آپادانا
کاخ آپادانا در تخت جمشید در شمال و شرق دارای دو مجموعه پلکان است. پلکان‌های شرقی این کاخ که از دو پلکان – یکی رو به شمال و یکی رو به جنوب – تشکیل شده‌اند، نقوش حجاری‌شده‌ای را در دیوار کنارهٔ خود دارند. پلکان رو به شمال نقش‌هایی از فرماندهان عالی‌رتبهٔ نظامی مادی و پارسی دارد در حالی که گل‌های نیلوفر آبی را در دست دارند، حجاری شده‌است. در جلوی فرماندهان نظامی افراد گارد جاویدان در حال ادای احترام دیده می‌شوند. در ردیف فوقانی همین دیواره، نقش افرادی در حالی که هدایایی به همراه دارند و به کاخ نزدیک می‌شوند، دیده می‌شود.
بر دیوارهٔ پلکان رو به جنوب تصاویری از نمایندگان کشورهای مختلف به همراه هدایایی که در دست دارند دیده می‌شود. هر بخش از این حجاری اختصاص به یکی از ملل دارد که در شکل زیر مشخص شده‌اند :
۱- مادی‌ها ۲- عیلامی‌ها ۳- پارت‌ها ۴- سغدی‌ها ۵- مصری‌ها ۶- باختری‌ها ۷- اهالی سیستان ۸- اهالی ارمنستان ۹- بابلی‌ها ۱۰- اهالی کلیکیه ۱۱- سکاهای کلاه‌تیزخود ۱۲- ایونی‌ها ۱۳- اهالی سمرقند ۱۴- فنیقی‌ها ۱۵- اهالی کاپادوکیه ۱۶- اهالی لیدی ۱۷- اراخوزی‌ها ۱۸- هندی‌ها ۱۹- اهالی مقدونیه ۲۰- اعراب ۲۱- آشوری‌ها ۲۲- لیبی‌ها ۲۳- اهالی حبشه
کاخ آپادانا
از میان کاخ های تخت جمشید، کاخ آپادانا از قدمت و شکوه بیشتری برخوردار بوده است. ساختن این کاخ به دستور داریوش در حدود ۵۱۵ سال پیش از میلاد آغاز شده و سی سال به طول انجامید. کاخ آپادانا ۳۶۶۰ متر مربع مساحت دارد؛ تالار اصلی آن دارای ۳۶ ستون بوده و در شرق، غرب و شمال آن ایوان هایی ۱۲ ستونی وجود داشته است.
از میان کاخ های تخت جمشید، کاخ آپادانا از قدمت و شکوه بیشتری برخوردار بوده است
مهمترین نقوش تخت جمشید، در پله های ایوان شرقی که گویا در ابتدا، ورودی اصلی کاخ بوده، حکاکی شده‌اند. ارتفاع ستون‌های آپادانا، تقریبا بیست متر و بسیار مستحکم بوده، به نحوی که تا زمان قاجار هنوز ۱۳ ستون از آن ها به صورت برافراشته باقی مانده بود.
کاخ هدیش
هدیش به معنای جای بلند است و چون نام همسر دوم خشایارشا، هدیش بوده، این کاخ نیز چنین نامگذاری شد. کاخ هدیش در جنوبی ترین و مرتفع ترین بخش صفه تخت جمشید قرار دارد و کاخ خصوصی خشایارشا بوده است. این کاخ از طریق دو مجموعه پلکان به کاخ ملکه ارتباط دارد.
چون نام همسر دوم خشایارشا، هدیش بوده، این کاخ نیز چنین نامگذاری شد
کاخ ملکه
کاخ ملکه توسط خشایارشا ساخته شده و به نسبت سایر بناها در ارتفاع پایین تری قرار گرفته است. بخشی از این کاخ در سال ۱۹۳۱ توسط شرق شناس مشهور، پرفسور ارنست امیل هرتزفلد، خاکبرداری و از نو تجدید بنا شد و امروز به عنوان موزه و اداره مرکزی تاسیسات تخت جمشید مورد استفاده قرار گرفته است.
کاخ هـ ( کاخ H )
کاخ ه یا کاخ اچ یکی از تالارهای تخت جمشید بوده که در جنوب غربی تخت گاه و در غرب کاخ هدیش قرار گرفته است. پلکان منقوشی که از دو جانب به این کاخ راهبر است، اکنون حالتی نیمه ویران دارد.
کاخ تچر
کاخ دیگری که همزمان با آپادانا ساخته شده، کاخ داریوش یا همان کاخ تچر است که به دلیل آنکه با سنگ های صیقلی ساخته شده، معاصران آن را تالار آینه نامیده اند. این کاخ دارای ۱۲ ستون و ایوانی در جنوب با ۸ ستون است و به عنوان سکونتگاه شاه مورد استفاده قرار می گرفت.
کاخ تچر به دلیل آنکه با سنگ های صیقلی ساخته شده، معاصران آن را تالار آینه نامیده اند.
کاخ سه در
کاخ سه در، تالار شورا، دروازه شاهان، سه دروازه، سه دری یا کاخ مرکزی، در مرکز کوشک شاهی تخت جمشید قرار دارد. کاخ سه در، توسط سه درگاه و چند راهرو به کاخ های دیگر راه می یابد و از این جهت آن را کاخ مرکزی و یا سه دری نیز می خوانند. چون بر پلکان این کاخ، نجیب زادگان پارسی را نقش کرده اند که به حالتی دوستانه و غیر رسمی، برای ملاقات فرمانروا می روند و نیز به سبب نوع کاربری و موقعیت کاخ، آن را تالار شورا نیز نامیده اند.
کاخ سه در را به سبب نوع کاربری و موقعیت کاخ، تالار شورا نیز نامیده اند.
کاخ صد ستون
از دیگر کاخ های مهم تخت جمشید، کاخ صد ستون است که ساختن آن توسط خشایارشا در حدود سال ۴۷۰ پیش از میلاد آغاز شده و بیست سال به طول انجامید. این کاخ با ۴۷۰۰ متر مربع مساحت، وسیع ترین کاخ تخت جمشید است، که ایوانی ۱۶ ستونی در شمال آن قرار دارد. ارتفاع ستون های کاخ ۱۴ متر بوده و ساخت آن در زمان اردشیر اول پایان یافت.
کاخ صد ستون، وسیع ترین کاخ تخت جمشید
کاخ شورا
احتمالا شاه در اینجا با بزرگان به بحث و مشورت می پرداخته و با توجه به نقوش حجاری شده، شاه از یکی از دروازه ها وارد شده و از دو دروازه دیگر خارج می شده است. از این رو این کاخ را شورا می نامند که دو ستون با سر انسان در این کاخ قرار داشته و در دیگر کاخ ها چنین ستون هایی وجود ندارد .
نقش رستم
در فاصله ۶ و نیم کیلومتری از تخت جمشید، نقش رستم قرار دارد؛ این مکان، آرامگاه شاهانی همچون داریوش بزرگ، خشایارشا، اردشیر یکم و داریوش دوم بوده و آرامگاه پنجم نیز نیمه کاره باقی مانده است که احتمالا به داریوش سوم تعلق دارد.
در فاصله ۶ و نیم کیلومتری از تخت جمشید، نقش رستم قرار دارد
دروازه ملل
پلکان ورودی اصلی تخت جمشید که در شمال غربی این بنا واقع شده است، توسط خشایارشا ساخته شده و جمعا تعداد ۱۱۱ پله در هر سمت دارد. عرض هر پله ۳۸ و ارتفاع هر یک از آنها ۱۰ سانتی متر است که برای حرکت آسان و محترمانه افراد بسیار مناسب طراحی و اجرا شده است.
در بالای پلکان اصلی، دروازه ملل قرار دارد که کتیبه ای به سه زبان پارسی باستانی، عیلامی و بابلی در سر در آن نگاشته شده است.
موزه تخت جمشید
بنای موزه تخت جمشید، کهن ترین بنای ایران بوده که مرمت شده و به موزه اختصاص یافته است که شامل یک ایوان، دو نگارخانه و یک تالار است.
سقف ایوان را هشت ستون چوبی با سر ستون های گاو دو سر، نگه می دارد. موزه تخت جمشید در ۲۸ اردیبهشت سال ۱۳۸۱، مصادف با روز جهانی موزه، افتتاح شد.
تخت جمشید یکی از آثار ثبت شده استان فارس در میراث جهانی یونسکو
مجموعه تخت جمشید از سال ۱۹۷۹ به عنوان یکی از آثار ثبت شده استان فارس در میراث جهانی یونسکو شناخته شد. این مجموعه مملو از شگفتی و فرهنگ درخشان است که حتی خرابه و ویرانه های آن، امروز پس از گذشت ۲۵۰۰ سال مورد تحسین هر بیننده ایرانی و غیر ایرانی قرار می گیرد.
اما بی شک سوالی که در بازدید از این بنای عظیم و با شکوه در ذهن هر بیننده ای نقش می بندد این است که، چگونه تخت جمشید تخریب شده و دلیل ویرانی آن در دوران استواریش چه بوده است.
