دندان عقل نهفته چیست؟ این دندان اضافه چطور درمان می شود؟

دندان عقل نهفته یکی از موضوعات جالب و گاهی چالش‌برانگیز در دندانپزشکی است. این دندان‌ها که معمولاً در سنین 17 تا 25 سالگی ظاهر می‌شوند، به دلیل کمبود فضای کافی در فک، نمی‌توانند به درستی رشد کنند و در نتیجه نهفته می‌مانند. این وضعیت می‌تواند باعث درد، التهاب و حتی عفونت شود. در برخی موارد، دندان عقل نهفته ممکن است به دندان‌های مجاور فشار آورده و باعث جابجایی آن‌ها شود. درمان این مشکل معمولاً شامل جراحی برای برداشتن دندان نهفته است. آگاهی از این موضوع می‌تواند به پیشگیری از مشکلات جدی‌تر کمک کند.

تعریف دندان عقل

دندان‌های عقل که به عنوان سومین دندان‌های آسیاب نیز شناخته می‌شوند، معمولاً چهار عدد هستند که در هر سمت فک بالا و پایین قرار دارند. با این حال، برخی افراد ممکن است به طور طبیعی تعداد کمتری از این دندان‌ها داشته باشند. این دندان‌ها مانند سایر دندان‌ها در داخل استخوان فک رشد می‌کنند، اما آخرین دندان‌هایی هستند که ظاهر می‌شوند. فرآیند شکل‌گیری دندان‌های عقل از حدود سن ۹ سالگی آغاز می‌شود و در حفره‌های کوچکی در فک بالا و پایین رشد می‌کنند.

ابتدا تاج دندان‌ها شکل می‌گیرد و تا حدود سن ۱۴ سالگی کامل می‌شود. در پایان دوره نوجوانی، یعنی حدود ۱۸ تا ۱۹ سالگی، زمانی که ریشه‌ها تقریباً شکل گرفته‌اند، دندان‌های عقل شروع به بیرون آمدن از استخوان‌ها می‌کنند و به سمت داخل دهان حرکت می‌کنند. با این حال، گاهی اوقات این دندان‌ها نمی‌توانند به طور کامل بیرون بیایند. اکنون، برای بررسی علت عدم رویش دندان عقل، ابتدا باید بدانیم که این دندان‌ها چگونه رشد می‌کنند.

رشد دندان‌های عقل

در طی فرآیند رشد ریشه‌های دندان عقل، این دندان‌ها به آرامی در استخوان فک به سمت بالا حرکت می‌کنند و تنها تاج دندان به داخل دهان می‌رسد. ریشه‌ها به طور محکم در داخل استخوان جای می‌گیرند.

تا سن ۱۹ سالگی، فک به اندازه کافی رشد کرده است. برخی از فک‌ها به اندازه‌ای بزرگ هستند که فضای کافی برای رشد دندان‌های عقل فراهم می‌کنند. زمانی که تاج دندان‌های عقل به طور کامل بیرون می‌آید، این دندان‌ها می‌توانند در فرآیند جویدن نقش داشته باشند؛ بنابراین، باور به اینکه همه دندان‌های عقل باید کشیده شوند، نادرست است.

انواع دندان عقل نهفته

دندان‌های عقل نهفته بر اساس جهت رشد و موقعیت تاج به چند دسته تقسیم می‌شوند:

• نهفتگی مزیال: در این نوع، تاج دندان عقل به سمت جلوی دهان زاویه پیدا می‌کند. این نوع نهفتگی بسیار شایع است و معمولاً با درد، تورم و عفونت همراه است.
• نهفتگی دیستال: در این حالت، تاج دندان عقل به سمت پشت دهان زاویه پیدا می‌کند. این نوع نهفتگی نادر است و می‌تواند باعث درد، تورم، عفونت و آسیب به دندان‌های مجاور شود.
• نهفتگی افقی: در این نوع، دندان عقل به صورت افقی رشد می‌کند و به طور کامل زیر خط لثه باقی می‌ماند.
• نهفتگی عمودی: در این حالت، دندان عقل به صورت عمودی و در جهت صحیح رشد می‌کند، اما از خط لثه بیرون نمی‌زند.

هر یک از این انواع نهفتگی ممکن است در بافت نرم یا بافت سخت رخ دهد. در نهفتگی بافت نرم، دندان از استخوان فک عبور کرده اما در لثه باقی می‌ماند. در نهفتگی بافت سخت، دندان عقل در همان بافت سخت استخوان فک گیر افتاده و به طور کامل توسط استخوان و لثه پوشانده شده است.

مطلب مشابه: کشیدن دندان عقل ضروری است؟ (درد، عوارض و نکات لازم)

مطلب مشابه: بهترین روش ها برای ترمیم دندان | بررسی انواع روش های ترمیم و اصلاح دندان

آیا همه افراد دندان عقل دارند؟

به طور معمول، بیشتر افراد چهار دندان عقل دارند: دو دندان در فک بالا و دو دندان در فک پایین؛ اما این تعداد برای همه یکسان نیست. برخی افراد ممکن است یک، دو یا سه دندان عقل داشته باشند و برخی دیگر اصلاً دندان عقل نداشته باشند. نداشتن دندان عقل می‌تواند به ژنتیک فرد مرتبط باشد یا ممکن است دندان عقل تشکیل شده و رشد کرده باشد اما به صورت نهفته باقی مانده باشد. گاهی اوقات، دندان عقل سال‌ها در استخوان فک پنهان می‌ماند.

برخی تحقیقات نشان می‌دهند که تکامل انسان می‌تواند دلیل نداشتن دندان عقل باشد. با بزرگ شدن اندازه مغز در طول هزاران سال، جمجمه دیگر فضایی برای جای دادن یک مغز بزرگ و چند دندان اضافی ندارد. در واقع، تغییرات تدریجی در ساختار فک، اجازه رشد به دندان مولار سوم را نمی‌دهد و انسان‌های امروزی تنها دو دندان مولار دارند.

عوامل موثر بر رویش دندان‌ها و دلایل نهفتگی آن‌ها

ریشه‌های دندان عقل نهفته معمولاً پیچیده و دارای انحنا هستند که این امر باعث می‌شود خارج کردن آن‌ها زمان‌بر و دشوار باشد.

باید توجه داشت که انحنای ریشه‌ها یک قاعده است و نه یک استثناء. گاهی اوقات برخی از دندان‌های عقل به صورت نیمه نهفته قرار می‌گیرند. در این حالت، دندانی که تمام تاج آن از لثه و استخوان آزاد باشد، به عنوان دندان غیر نهفته شناخته می‌شود و در غیر این صورت، به عنوان دندان‌های نهفته یا نیمه نهفته دسته‌بندی می‌شود.

حال این سوال پیش می‌آید که چگونه دندانپزشک می‌تواند دندان عقل نهفته را تشخیص دهد؟

دندانپزشک با معاینه دهان و دندان و تهیه تصاویر رادیوگرافی می‌تواند نهفتگی دندان عقل را تشخیص دهد. نمی‌توان به راحتی از عبارت «Let sleeping dogs lie» برای دندان عقل نهفته استفاده کرد، زیرا این دندان‌ها می‌توانند مشکلات متعددی ایجاد کنند.

مطلب مشابه: درآوردن دندان اضافه؛ دلایل ایجاد، انواع دندان اضافه، عوارض و درمان آن

مطلب مشابه: لک روی دندان و درمان آن؛ انواع لک دندان، دلایل ایجاد آن و جلوگیری از لکه

شرایطی که نیاز به جراحی دندان عقل نهفته است

• عفونت لثه (پریکورونیت): این مشکل در اطراف دندان‌های عقل نهفته بسیار شایع است، زیرا تمیز کردن آخرین دندان‌ها دشوار است. به همین دلیل، ذرات غذایی و باکتری‌ها به راحتی در پشت دندان مولر دوم تجمع می‌کنند و باعث عفونت در اطراف تاج دندان عقل نهفته می‌شوند. در این حالت، لثه به شدت متورم شده و درد زیادی ایجاد می‌کند. بسیاری از افراد این درد را با درد بیرون آمدن دندان اشتباه می‌گیرند.
• عفونت استخوان (Bone infection): در صورتی که عفونت لثه درمان نشود، ممکن است به دندان عقل نهفته که در استخوان قرار دارد سرایت کند و باعث تخریب دندان و استخوان فک اطراف آن شود. عفونت عمیق استخوانی می‌تواند سال‌ها بدون علائم پیشرفت کند. این عفونت حتی ممکن است به دندان‌های مجاور نیز سرایت کند و بیمار را مجبور به کشیدن دندان‌های مجاور دندان عقل کند.
• عفونتی که به نواحی گونه یا گردن گسترش می‌یابد
• تورم صورت، تب بالا، دشواری در باز کردن دهان و یا مشکل در بلعیدن غذا می‌تواند نشانه‌ای از عفونت ناشی از دندان عقل باشد.
• آسیب به دندان‌های دیگر (Damage to other teeth): دندان مولر سوم نهفته می‌تواند فشار مداومی بر دندان مولر دوم وارد کند. این فشار طولانی‌مدت ممکن است باعث تخریب دندان مولر دوم شود، بدون اینکه بیمار متوجه آن شود.
• کیست (Cyst): در اطراف دندان عقل نهفته، کیسه‌ای (sac) وجود دارد که به طور معمول پس از رویش دندان عقل ناپدید می‌شود؛ اما اگر دندان نهفته باقی بماند، این کیسه با مایعی از نسوج اطراف پر شده و تبدیل به کیست می‌شود. این کیست می‌تواند در طول رشد خود، استخوان را تخریب کند.
• درد (Pain): دندان نهفته می‌تواند باعث درد عصبی شود. این درد ممکن است به دلایل نامشخص از ملایم تا شدید باشد و به سایر نقاط سر و گردن گسترش یابد. از جمله می‌تواند باعث سردرد، درد در ناحیه گوش، گردن، گلو، دندان‌های فک پایین و بالا و همچنین صورت شود.
• درمان قبل از پروتز: پیش از رسیدن به سن پیری یا قرار دادن پروتز در دهان، باید دندان نهفته را خارج کرد. این دندان‌ها ممکن است به دلیل تحلیل استخوان به ناحیه ریج نزدیک شوند و باعث تروما و التهاب مداوم در بافت نرم بین دندان و پروتز شوند. همچنین، در سنین پیری ترمیم بافت‌ها به خوبی انجام نمی‌شود و در صورت تحلیل شدید استخوان فک، ممکن است هنگام خارج کردن دندان نهفته، فک بیمار شکسته شود. در سنین پایین نیز، دندان‌های نهفته که در زاویه فک قرار دارند، می‌توانند باعث کاهش ضخامت استخوان و افزایش خطر شکستگی فک در اثر تروما شوند. بسیاری از متخصصین پروتز ترجیح می‌دهند دندان‌های نهفته عقل بالا را در اواخر جوانی خارج نکنند تا از دست رفتن توبروزیته ماگزیلا جلوگیری شود.
• حرکت دندان‌ها: در برخی موارد، فشار ناشی از دندان مولر نهفته می‌تواند باعث حرکت دندان‌های دیگر به خارج از خط اکلوزال شود. این مسئله می‌تواند مشکلاتی در جویدن بیمار ایجاد کند.

علائم دندان عقل نهفته

تا سن ۱۴ سالگی، تمامی دندان‌ها به جز دندان‌های مولار سوم به طور کامل رشد کرده و در دهان جای می‌گیرند. میانگین سن رویش دندان عقل ۲۰ سال است و نهایتاً تا ۳۵ سالگی باید رشد این دندان‌ها کامل شود. اگر تا این سن هیچ نشانه‌ای از رویش دندان عقل مشاهده نشود، احتمال نهفتگی آن وجود دارد.

علائم دندان عقل نهفته در فک بالا و پایین مشابه هستند و شامل موارد زیر می‌شوند:

• درد و تورم در ناحیه اطراف دندان
• درد، تورم و قرمزی لثه
• درد در استخوان فک
• التهاب و خارش لثه در محل دندان عقل نهفته
• تورم شدید در ناحیه گونه
• دشواری در باز و بسته کردن دهان
• سردردهای مزمن
• درد گوش
• درد چشم
• درد در ناحیه گلو
• اختلال موقتی در بینایی
• بهم ریختگی دندان‌ها
• درد فشاری در دهان و دندان مولر دوم

اگر تا سن ۲۵ سالگی هیچ یک از این علائم را تجربه نکردید، ممکن است دندان عقل شما تشکیل نشده باشد. برای اطمینان از وجود یا عدم وجود دندان عقل نهفته، به دندانپزشک مراجعه کنید. دندانپزشک با تهیه عکس رادیولوژی می‌تواند نهفتگی دندان عقل یا عدم وجود آن را بررسی کند. با تشخیص و خارج کردن به موقع دندان عقل، می‌توان از عوارض نهفتگی آن پیشگیری کرد.

مطلب مشابه: بهترین مسکن‌ درد دندان (معرفی بهترین قاتلان دندان‌ درد سریع و در دسترس)

روش‌های درمان دندان عقل نهفته چیست؟

با توجه به دلایل ذکر شده، باید برای فردی که مشکل نهفتگی دندان عقل دارد، راهکار درمانی مناسبی تعیین شود. به طور کلی، برای جلوگیری از ادامه مشکلات ناشی از دندان‌های عقل نهفته، باید این دندان‌ها را با روش‌های مختلف خارج کرد.

با توجه به وضعیت دندان عقل نهفته، دندانپزشک ممکن است یکی از روش‌های زیر را برای درمان انتخاب کند:

برداشتن دندان عقل نهفته

در صورتی که دندان عقل نیمه نهفته باشد یا به طور کامل از لثه بیرون آمده باشد، دندانپزشک ممکن است توصیه کند که آن را بردارید. روش و میزان سختی این عمل بسته به وضعیت دندان هر فرد متفاوت است. به طور کلی، برداشتن دندان عقل فک بالا نسبت به فک پایین آسان‌تر است. با این حال، جزئیات دقیق این عمل به شرایط خاص هر بیمار بستگی دارد و دندانپزشک یا جراح دهان و دندان می‌تواند توضیحات دقیق‌تری ارائه دهد. برداشتن به موقع دندان عقل بهترین راه برای جلوگیری از پوسیدگی و آسیب به سایر دندان‌ها است.

جراحی دندان عقل نهفته

در صورتی که دندان عقل به طور کامل نهفته باشد، جراحی تنها راه حل است. روند جراحی دندان عقل نهفته در فک بالا و پایین تفاوت چندانی ندارد و شامل مراحل زیر است:

• ابتدا محل جراحی با بی‌حسی موضعی کاملاً بی‌حس می‌شود. افرادی که از دندانپزشکی ترس دارند، می‌توانند درخواست کنند که جراحی تحت بیهوشی عمیق انجام شود.
• پس از بی‌حسی، دندانپزشک با استفاده از تجهیزات جراحی، بافت نرم و استخوانی که روی دندان عقل قرار دارد را برمی‌دارد.
• سپس از ابزارهای مخصوص برای شل کردن و جدا کردن دندان از بافت پیوندی حفره دندانی استفاده می‌شود.
• پس از اینکه دندان به اندازه کافی لق شد، جراح با استفاده از انبری به نام فورسپس، دندان را خارج می‌کند. در این مرحله ممکن است کمی فشار به لثه و استخوان فک وارد شود.
• جراح ممکن است برای بیرون کشیدن دندان، آن را بشکند که این فرآیند معمولاً با صدایی همراه است که نشان‌دهنده آزاد شدن دندان است.
• پس از خارج کردن کامل دندان عقل، دندانپزشک بافت‌ها را بخیه می‌زند تا روند ترمیم جای دندان در فک و لثه سریع‌تر انجام شود.
• در نهایت، بیمار باید مراقبت‌های پس از جراحی را به دقت رعایت کند تا فرآیند بهبودی به خوبی پیش برود.

در هیچ یک از مراحل جراحی دندان عقل نهفته، فرد درد و ناراحتی را حس نمی‌کند.

هزینه جراحی دندان عقل نهفته

هزینه جراحی دندان عقل نهفته به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله تعداد دندان‌هایی که نیاز به جراحی دارند، وضعیت و زاویه دندان‌ها، شرایط بافت و لثه‌ای که دندان عقل نهفته را پوشانده است، میزان پیچیدگی جراحی و تجهیزات و داروهای مورد استفاده.

برای تعیین دقیق هزینه جراحی دندان عقل نهفته، ابتدا باید دندانپزشک وضعیت دندان‌ها را بررسی کند. به همین دلیل، نمی‌توان هزینه ثابتی برای این جراحی تعیین کرد.

سخن آخر

دندان عقل نهفته می‌تواند مشکلات زیادی ایجاد کند، اما با جراحی مناسب و مراقبت‌های پس از آن، این مشکلات به راحتی قابل حل هستند. مهم‌ترین نکته این است که به توصیه‌های دندانپزشک خود عمل کنید و مراقبت‌های لازم را به دقت انجام دهید تا فرآیند بهبودی به بهترین شکل ممکن پیش برود. به یاد داشته باشید که جراحی دندان عقل نهفته یک فرآیند رایج و معمول است و با تکنیک‌های مدرن، درد و ناراحتی به حداقل می‌رسد. اگر سوال یا نگرانی خاصی دارید، حتماً با دندانپزشک خود مشورت کنید.

مطلب مشابه: تمام دلایل کج‌ شدن دندان؛ روش های درمان کج بودن دندان ها