زن و شوهر چگونه از هم ارث میبرند؟

میتوان گفت یکی از مهمترین مسائل پس از فوت افراد مربوط به تعیین تکلیف در خصوص اموال باقی مانده از متوفی میباشد که تقسیم اموال با توجه به رابطه توارث یا ارث بری که میان افراد وجود دارد مشخص میشود.

قانون مدنی و قانون امور حسبی حاوی مقرراتی هستند که قانونگذار برای نظم بخشیدن به تقسیم اموال متوفی تصویب کرده است. نحوه ارث بری فرزندان و پدر و مادر متوفی از دسته مسائلی هست که افراد اطلاع زیادی از آن دارند اما میزان ارثیه زن از شوهر و برعکس شوهر از زن، برای بسیاری از افراد جای سوال باقی گذاشته است که ما قصد داریم در ادامه مصادیق مختلف آنرا بررسی کنیم. اما باید در ابتدا به طور کلی بدانیم ارث چیست.

ارثیه چگونه از اموال باقی مانده محاسبه میشود؟

برخی از افراد معتقدند هر مالی که از متوفی باقی بماند باید میان وراث قانونی وی بر اساس سهم الارث هر یک تقسیم بندی شود اما باید در همین ابتدا بگوییم که اینگونه نیست.

اموال متوفی شامل اموال مثبت و منفی هست. وکیل ارث در این باره بیان میدارد که اموال منفی به بدهکاری های وی گفته میشود که باید از اموال مثبت که دارایی او میباشد جداسازی شده و پس از آن تقسیم اموال صورت گیرد.

به مجموع اموال مثبت و منفی متوفی ترکه میگویند و پس از جداسازی اموال منفی وی، تنها اموال مثبت باقی مانده که به آن ارثیه گویند که میان وراث بر اساس سهم الارث مشخص شده در قانون تقسیم خواهد شد.

انواع مختلف ارث بری زن و شوهر از یکدیگر

وراث متوفی در قانون مدنی به طبقه بندی مختلفی تقسیم میشوند. افرادی که در این طبقه بندی از سوی قانونگذار مشخص شده اند مانع ارث بری طبقه بعدی میشوند.

برای مثال فردی که دارای فرزند باشد دیگر عموی وی که در طبقه بعدی هست از اموال او سهمی ندارد. اما همیشه اینگونه نیست که برخی از وراث به طور کلی مانع دیگری باشند.

در برخی از موارد که به آن حالت تزاحم گفته میشود که یکی از وراث سبب کاهش سهم دیگری خواهد شد. برای مثال اگر سهم ورثه یک چهارم از تمام ارثیه بوده است و با وجود دیگری سهم او به یک هشتم تقلیل پیدا میکند.

ارث بری زن و شوهر نمونه بارز تزاحم میباشند.

به همین دلیل در ادامه به بیان نحوه های مختلف آن خواهیم پرداخت و در شرایط مختلف سهم الارث زن یا شوهر را بررسی خواهیم کرد.

سهم الارث زن از شوهر در صورت داشتن فرزند

یکی از نکات مهم برای محاسبه سهم الارث زوجین از یکدیگر وجود یا عدم وجود فرزند میباشد.

فرزندان بیشترین میزان سهم الارث را از والدین خود دارند به صورتی که اگر پدر یا مادر فوت کند بیشتر اموال اگر در آن خصوص وصیتی صورت نگرفته باشد میان فرزند یا فرزندان تقسیم خواهد شد.

در گذشته همسر متوفی تنها از اموال منقول ارث میبرد اما این قانون دیگر اصلاح شده است. امروزه سهم الارث زنی که شوهر وی فوت کرده باشد و دارای فرزند نیز باشند به میزان یک هشتم از تمامی اموال است.

سهم الارث زن از شوهر در صورتی که فرزند نداشته باشد

همانطور که اشاره شد تا پیش از سال 1387 زن تنها از قیمت اموال منقول شوهر ارث میبرد به این معنا که حتی با اجازه دادگاه امکان تملک آنها را نداشت و تنها میتوانست از قیمت فروش آنها سهم الارث خود را بردارد.

اما سهمیه زن از ارث شوهر پس از سال 1387 از تمامی اموال اعم از منقول و غیرمنقول محاسبه میگردد. اگر در نتیجه ازدواج زوجین فرزندی به دنیا نیامده باشد سهم الارث زوجه افزایش پیدا کرده و به میزان یک چهارم از تمامی اموال میباشد.

نکته بسیار مهم: اگر مرد دارای دو یا چند همسر باشد سهم هر یک از آنها یک هشتم یا یک چهارم نخواهد بود بلکه میزان سهم الارثی که به همسران وی تعلق میگیرد میان آنها به مساوات تقسیم خواهد شد.

ارثیه زن در ازدواج موقت

ازدواج که بر اساس انعقاد عقد نکاح میباشد به دو دسته ی موقت و دائمی تقسیم بندی میشود. ارث بردن زن از شوهر در ازدواج دائم همانطور که اشاره کردیم بر اساس ماده 946 قانون مدنی در صورت وجود فرزند به میزان یک هشتم و اگر فرزندی نباشد به میزان یک چهارم میباشد.

اما سوال مهمی که برای بسیاری از افراد به وجود می آید در خصوص سهم الارث زن در ازدواج موقت است.

با مراجعه به قوانین و مقررات و همچنین قواعد فقهی متوجه میشویم که هیچ حکمی در زمینه ارث بری زن از شوهر در ازدواج موقت پیش بینی نشده است و به دلیل اینکه قواعد ارث از دسته قواعد آمره میباشد که باید حتما با وجود حکمی از سوی قانونگذار در آن زمینه اقدام کرد هیچ سهمی از ارثیه شوهر به زوجه موقت نخواهد رسید.

ارث بردن زن از شوهر پس از طلاق

حقایقی خواندنی در مورد طلاق که افراد نمیدانند و بسیاری از آنها معتقدند که زن و شوهر پس از طلاق از یکدیگر ارثی نمیبرند به همین دلیل دعاوی زیادی از این باب در مراجع قضائی مطرح میشود.

اما پس از انعقاد عقد نکاح میان زوجین سبب میشود که هریک از آنها پس از فوت دیگری از متوفی ارث ببرد و قانونگذار در ماده 943 قانون مدنی که قواعد ارث را بیان میکند شرایطی را در نظر گرفته است که حتی پس از جاری شدن صیغه طلاق نیز زوجین از یکدیگر ارث میبرند.

بر اساس ماده فوق الذکر اگر شوهر همسر خود را به طلاق رجعی که یکی از انواع طلاق است مطلقه نماید و پیش از تمام شدن مدت عده ای که زن باید حفظ کند یکی از آنها فوت نماید، دیگری با توجه به داشتن یا نداشتن فرزند از او ارث خواهد برد.

سهم الارث مرد از زن در صورت داشتن فرزند

همانگونه که فرزندان برای ارث بری مادر سبب کاهش میزان سهم الارث وی خواهند شد، در خصوص پدر نیز همینگونه هستند. سهم الارث مرد نیز مانند زن از تمامی اموال منقول و غیرمنقول همسر خود تعیین میشود که میتواند به اندازه سهم خود از اموال متوفی را تملیک کرده یا میتواند با فروش تمامی اموال سهم خود را از قیمت آن جداسازی نماید.

سهم الارث شوهر در صورت وجود فرزند یک چهارم از تمامی ارثیه زن میباشد.

ارثیه مرد از همسر خود در صورتی که فرزندی نداشته باشد

در برخی از موارد ممکن است که زوجه هیچ فرزندی نداشته باشد که برای این فرض در قانون میزان سهم الارث شوهر نصف اموال زن در نظر گرفته شده است.

اگر پدر و مادر متوفی نیز از دنیا رفته باشند و فرزندی نیز نداشته باشد تمامی ارثیه به شوهر وی خواهد رسید.

نکته ای که در این میان اهمیت دارد این است که اگر اولاد یا به اصطلاح نوه، وجود داشته باشند جانشین پدر یا مادر خود شده و از مادربزرگ خود ارث میبرند.

در این حالت هر یک از نوه ها به میزانی که پدر یا مادر وی ارث میبرده است ارث میبرد و سهم الارث شوهر نیز همان یک چهارم میباشد.

موانع ارث بری زوجین از یکدیگر

به صورت کلی میتوان گفت که سه مسئله مانع ارث بری زوجین از یکدیگر میشود.

قتل عمدی

بر اساس قانون نه تنها در خصوص ارث بری زوجین بلکه در تمامی موارد هر وارثی که مورث خود را به قتل برساند و این جرم به صورت عمدی رخ دهد، علاوه بر مجازاتی که در قانون برای وی جاری میشود از ارث نیز محروم خواهد شد.

بدین ترتیب زن یا شوهر اگر همسر خود را به قتل عمدی برسانند از ارث محروم خواهند شد.

کفر

به طور کلی هیچ کافری از هیچ مسلمانی ارث نخواهد برد و این قاعده در خصوص زوجین نیز جاری خواهد بود.

بدین ترتیب اگر زوج یا زوجه از ابتدا کافر بوده یا در حین عقد نکاح کافر شده باشد از ارث دیگری محروم خواهد شد.

لعان

این اصطلاح از مواردی میباشد که از منابع فقهی وارد به قوانین و مقررات ما شده است که شرایط و نکات بسیاری زیادی در این خصوص وجود دارد که بیان آنها خارج از حوصله این بحث میباشد.

به صورت کلی لعان به حالتی گفته میشود که شوهر به همسر خود نسبت زنا دهد یا فرزند به دنیا آمده از همسر خود را نفی کند. در این حالت علاوه بر حرمت ابدی که میان آنها به وجود می آید از ارث یکدیگر نیز محروم خواهند شد.

آیا گرفتن مهریه با سهم الارث زن تداخل دارد؟

شایع ترین سوالی از وکلای دادگستری در خصوص مهریه و ارثیه پرسیده میشود این است که اگر زنی مهریه خود را دریافت کند آیا میتواند سهم الارث خود را نیز دریافت نماید؟

پاسخ این پرسش مثبت است زیرا مهریه دینی هست که شوهر باید در طول زندگی خود بپردازد و از زمان عقد نکاح بر ذمه وی قرار میگیرد.

اگر در طول عمر خود پرداخت کرد تنها سهم الارث برای پس از فوت وی باقی خواهد ماند اما اگر پرداخت ننماید علاوه بر سهم الارث زوجه، مهریه وی نیز از اموال باقی مانده شوهر پرداخت خواهد شد.

نقش مشاور حقوقی برای اطلاع دقیق از میزان ارثیه زوجین از هم

همانطور که مشاهده کردید وجود یک شخص یا شرایط خاص برای متوفی یا وراث وی سبب تغییر میزان سهم الارث افراد خواهد شد. به همین دلایل بسیاری از افراد پس از تقسیم سهم الارث معتقدند در حق آنها ظلم شده است و میزان بیشتری حق آنها بوده.

بدین ترتیب بهترین اقدام برای جلوگیری از بروز تضییع حقوق از سوی افراد سودجو مشورت کردن با یک وکیل متخصص ارثیه میباشد.

چنین وکیلی میتواند به سادگی با بررسی شرایط میزان سهم الارث شما را از تمامی ارثیه بیان کرده و با در دسترس داشتن میزان دقیق اموال مبلغ دقیق دریافتی را به شما اعلام نماید.

جمع بندی

در نهایت باید بدانیم میزان سهم الارث هر یک از زوجین و حتی افراد دیگر در قانون مدنی و قانون امور حسبی به صورت دقیق مشخص شده است و از آنجایی که قواعد مربوط به ارث از قواعد آمره میباشد امکان توافقی بر خلاف موارد تعیین شده از سوی قانونگذار وجود نخواهد داشت.

به همین دلیل برای اطلاع و آگاهی دقیق از سهم الارث هر یک از وراث باید به قانون مراجعه نمایید و در صورتی که نتوانستید قاعده قانونگذار را به طور دقیق متوجه شوید بهتر است به سراغ متخصصین این حوزه بروید تا با ارائه راهکارهای دقیق، هم از میزان دقیق سهم خود و هم از راه های دریافت آن مطلع شوید.