مجله تاپ‌ناز‌

طرحواره درمانی چیست؟ انواع طرحواره درمانی و ویژگی هر کدام

طرحواره درمانی چیست؟ انواع طرحواره درمانی و ویژگی هر کدام

طرحواره درمانی یک روش درمانی جدید است که به تلفیق عناصر موجود در درمان شناختی رفتاری (CBT)، روان تحلیل گری، نظریه دلبستگی و درمان مبتنی بر هیجان می پردازد. طرحواره درمانی نوعی درمان است که طرحواره ها را مورد هدف قرار می دهد. طرحواره درمانی اصطلاحی است که از نظر بالینی برای توصیف و تغییر الگوهای تفکر ناسازگار استفاده می شود. الگوهایی که می تواند باعث شود فرد درگیر رفتار ناسالم شود یا برای حفظ روابط تلاش غیر منطقی کند.

این طرحواره های ناسازگار در دوران کودکی به خصوص در کودکانی که نیازهای عاطفی و فیزیکی آن ها برآورده نشده است، ایجاد می شوند. همچنین ممکن است طرحواره های ناسازگار در کودکانی ایجاد شوند که بیش از حد حمایت شده اند یا والدین آن ها برایشان حد و مرزهای کافی را رعایت نکرده اند.

در بزرگسالی تصور می شود که این طرحواره ها به شیوه های منفی بر افکار و اعمال فرد تأثیر می گذارند که منجر به رفتارهایی مانند اجتناب، جبران بیش از حد یا از خود گذشتگی بیش از حد می شود. این رفتارها می توانند بر روابط فرد تأثیر منفی بگذارند.

هدف طرحواره درمانی این است که به فرد کمک کند تا رفتار خود را بشناسد، دلایل زمینه ای را درک کند و افکار و رفتارهای خود را تغییر دهد تا بهتر و با روش های سالم و سازنده بتواند با احساسات و چالش ها کنار بیاید. در ادامه این مطلب قصد داریم شما را با انواع طرحواره درمانی و روش های درمانی آن ها آشنا کنیم. پس تا انتها با ما همراه باشید.

طرحواره درمانی چیست؟

طرحواره درمانی روش جدیدی از درمان است که انواع طرحواره ها را مورد هدف قرار می دهد. این نوع درمان عناصر رویکردهای مختلف مانند درمان شناختی رفتاری (CBT)، روانکاوی، نظریه دلبستگی و درمان متمرکز بر هیجان را ترکیب کرده است. در طرحواره درمانی، درمانگر به فرد کمک می کند تا طرحواره های ناسازگار اولیه خود را کشف و درک کنند. از نظر روانشناسی بالینی اصطلاح طرحواره برای توصیف الگوهای تفکر ناسازگاری به کار می رود که باعث می شوند افراد رفتارهای ناسالمی را انجام دهند و برای حفظ روابط خود با دیگران تلاش کنند.

مطلب مشابه: دلایل اختلالات نوروتیک + روش های درمان این اختلال روانی

انواع طرحواره درمانی

طرحواره درمانی چیست؟ انواع طرحواره درمانی و ویژگی هر کدام

از نظر یانگ، طرحواره های ناسازگار همان تله های زندگی هستند که می توانند به مشکلات مختلف روان شناختی منجر شوند. انواع طرحواره ها اغلب در دوران کودکی رشد می کنند و معمولاً در برابر تغییر مقاوم هستند. عدم مدیریت طرحواره ها موجب شکل گیری الگوهای منفی در افراد می شود که این الگوها اغلب از طریق تعاملات ناسالم تقویت می شوند.

هر طرحواره ای که در فرد ایجاد می شود، می تواند به طور ناخودآگاه بر افکار و اعمال او تاثیر بگذارد تا از ایجاد ناراحتی عاطفی در او جلوگیری کند. شاید این فرآیند مفید به نظر برسد، اما در واقع طرحواره ها روش های مقابله ای را در فرد ایجاد می کنند که اغلب مضر و ناسالم هستند.

جالب است بدانید که تحقیقات نشان می دهند که معمولا در هر فردی بیش از یک طرحواره وجود دارد. از نظر کارشناسان 18 نوع طرحواره وجود دارد. با این حال تمام طرحواره ها زیر مجموعه ای از 5 دسته محسوب می شوند. در ادامه این 18 طرحواره را بررسی می کنیم.

طرحواره رها شدگی

طرحواره رها شدگی یا از دست دادن، در نتیجه ی احساس نا امنی در دوران کودکی شکل می گیرد. افرادی که درگیر این تله ذهنی هستند، احساس عمیق و مداومی از ترس و نگرانی دارند و فکر می کنند افراد مهم زندگیشان، آن ها را ترک می کنند و تنها می گذارند. این طرحواره باعث می شود فرد به ثبات و پایداری روابط خود مطمئن نباشد و مدام نگران از دست دادن عزیزانش باشد. از مهم ترین ویژگی های تله رها شدگی می توان به وابستگی افراطی، دشواری در ایجاد صمیمیت، عزت نفس پایین، ترس همیشگی از رها شدن و باورهای مخرب اشاره کرد.

طرحواره بی اعتمادی

این باور که دیگران خودخواه و غیر قابل اعتماد هستند و می خواهند به شما صدمه بزنند و از شما سوء استفاده کنند. علائم طرحواره بی اعتمادی می تواند شامل ترس از پذیرش و رد شدن، اجتناب از مواجهه با چالش ها، احساس عدم قدرت و احساس عدم ارزشیابی خود باشد.

طرحواره محرومیت هیجانی

یکی دیگر از طرحواره ها، محرومیت هیجانی است که به دلیل عدم دریافت توجه و محبت در دوران کودکی شکل می گیرد. فردی که درگیر این تله ذهنی است، باورهای مخربی در مورد ارزش خود و قابلیت دریافت عشق دارد. این افراد نمی توانند محبت دیگران را دریافت کنند و نسبت به آن توجه و همدلی نشان دهند. احساس کمبود محبت، نداشتن همدلی و عدم حمایت در چالش ها و مشکلات زندگی از نشانه های طرحواره محرومیت هیجانی است. این تله ذهنی بر روی سلامت روان، روابط، موقعیت شغلی و کیفیت زندگی فرد تاثیر منفی می گذارد. به همین دلیل روان درمانگر در روش درمان طرحواره محرومیت هیجانی تلاش می کنند تا فرد الگوهای ناسالم را بشناسد و آن ها را تغییر دهد.

طرحواره شرم و نقص

فرد درگیر این طرحواره باور دارد که معیوب و آسیب دیده است، دوست داشتنی نیست و طرد خواهد شد. علائم طرحواره شرم و نقص شامل احساس کمبود اعتماد به نفس، اجتناب از موقعیت های اجتماعی، استرس و اضطراب شدید در موقعیت های اجتماعی، پنهان کردن احساسات و احساس عدم قابلیت برقراری ارتباط موثر با دیگران می باشد.

طرحواره انزوای اجتماعی

فردی که دارای طرحواره انزوای اجتماعی است، در واقع ترس از قضاوت دارد؛ به همین دلیل فکر می کند هیچوقت نمی تواند با دیگران ارتباط برقرار کند و باید از اجتماع دور باشد. این تله ذهنی تاثیرات بیرونی دارد و فرد با قرار گرفتن در جمع، دائما احساساتی مانند بیگانگی، متفاوت بودن از دیگران و ترس و اضطراب شدید را تجربه می کند. از علائم این طرحواره می توان به عدم تعلق، دشواری در برقراری ارتباط، ترس از صمیمیت با افراد دیگر و گوشه گیری اشاره کرد.

مطلب مشابه: سندرم استکهلم چیست + دلایل بروز و درمان این نوع اختلال روانی

طرحواره اطاعت

طرحواره اطاعت به دلیل زندگی با والدین سخت گیر در کودک ایجاد می شود و در بزرگسالی با نشانه هایی مانند عدم قاطعیت در تصمیم گیری ها، خشم فروخورده و احساس گناه همیشگی برای انجام هر کاری همراه است. افراد درگیر این تله ذهنی فکر می کنند همیشه باید خواسته های خود را سرکوب کنند و از دیگران اطاعت کنند. این طرحواره می تواند به 2 شکل اطاعت بر نیازها (تمایلات و خواسته ها سرکوب می شوند) و اطاعت بر عواطف (احساسات سرکوب می شوند) شکل بگیرد.

طرحواره خویشتن داری ناکافی

فرد درگیر طرحواره خویشتن داری ناکافی یا خود کنترلی ناکافی فکر می کند نمی تواند به اهداف خود برسد، به خصوص اگر این فرآیند دارای جنبه های خسته کننده و تکراری باشد. همچنین، فرد نمی تواند در برابر انگیزه هایی که منجر به نتایج مضر می شود مقاومت کند. نشانه های طرحواره خود کنترلی ناکافی شامل عدم توانایی در مدیریت احساسات، عدم توانایی در مقابله با استرس، انفعال نسبت به مسائل مهم، عدم توانایی در تصمیم گیری و عدم انعطاف پذیری در مواجهه با تغییرات است.

طرحواره آسیب پذیری

فرد دارای این تله ذهنی دنیا را مکانی خطرناک می داند و فکر می کند فاجعه می تواند در هر زمانی اتفاق بیفتد و چالش هایی که در پیش رو دارد بر او غلبه می کند. نشانه های طرحواره آسیب پذیری شامل احساس ترس و نگرانی مداوم، عدم اطمینان به خود و دیگران، افزایش حساسیت و ناراحتی، اضطراب شدید و احساس بی اعتمادی است.

طرحواره درمانی چیست؟ انواع طرحواره درمانی و ویژگی هر کدام

طرحواره وابستگی

کسانی که طرحواره وابستگی دارند، دوست دارند استقلال داشته باشند و خودکفایی را تجربه کنند. اما این باور که همیشه به کمک کسی نیاز دارند، آن ها را رها نمی کند. این افراد فکر می کنند اگر کسی به آن ها کمک نکند، نمی توانند زنده بمانند و دائما از قبول مسئولیت شانه خالی می کنند. در واقع، آن ها مانند یک کودک بدون حضور اطرافیان آشفته می شوند. این طرحواره را می توان به کمک روان درمانگر و آموزش تکنیک های مقابله ای سالم برای مدیریت احساسات درمان کرد.

طرحواره ایثارگری افراطی

یکی از نشانه های طرحواره ایثارگری یا از خود گذشتگی، توجه بیش از حد به خواسته های دیگران و قربانی کردن نیازهای خود است. در واقع، این افراد برای جلب توجه و محبت دیگران، بیش از حد فداکاری می کنند و نیازهای خود را در نظر نمی گیرند. اغلب آن ها قدرت نه گفتن ندارند و اگر به نیازهای خود توجه کنند دچار احساس گناه شدیدی می شوند.

طرحواره شکست

طرحواره شکست حالتی است که فرد انتظار شکست دارد یا باور دارد که نمی تواند به اندازه کافی خوب عمل کند. طرحواره شکست شامل الگوهای ناتوانی و باورهای ذهنی ساختار یافته ای است که بر مبنای ناکامی و ناکارآمدی و شکست پایه ریزی شده است. وقتی فردی به دلیل شکست های واقعی یا ذهنی خود در گذشته، کم کم به این باور برسد که فرد ناموفق و شکست خورده ای بوده و بدون استعدادهای ذاتی ارزشمند آفریده شده است، دیگر هرگز نمی تواند به اهداف و رویاهای خود برسد. زیرا، این باور ذهنی و الگوی ناتوانی و احساسات برانگیخته شده توسط آن ها، تبدیل به واقعیتی محض در ذهن فرد دارای طرحواره شکست می شود. در ذهن این فرد، نوار شکست خورده بودن، ناکامی و ناتوانی و احساس شکست و بی لیاقتی، دائما در حال پخش بوده و ناخودآگاه، فرد را به سمت شکست های بیشتر سوق می دهد. علائم طرحواره شکست شامل احساس نا امیدی، از دست دادن انگیزه و انرژی، احساس بی ارزشی و عدم اعتماد به خود و دیگران است.

طرحواره خود توسعه نیافته

طرحواره خود توسعه نیافته یا آمیختگی به حالتی اشاره دارد که فرد به شدت نسبت به یک یا چند نفر از اطرافیانش (اغلب یکی از والدین یا همسر) وابستگی عاطفی دارد. این تله ذهنی باعث می شود فرد نتواند به درستی هویت مستقل خود را داشته باشد و به طور مستقل تصمیم بگیرد.

مطلب مشابه: اختلال سایکوتیک + ویژگی های این بیماری و دلایل بروز این اختلال روانی

طرحواره استحقاق یا بزرگ منشی

طرحواره استحقاق یا بزرگ منشی یکی دیگر از طرحواره ها است که بیشتر در افرادی که خود را برتر از دیگران می دانند دیده می شود. افرادی که این تله ذهنی را دارند احساس می کنند که نیازی به رعایت قوانین و قواعد مرسوم ندارند و از هر گونه محدودیت یا مانع که ممکن است بر آزادی آن ها تأثیر بگذارد، بیزارند. این افراد معمولا باور دارند که از دیگران بالاتر هستند و شایسته دریافت حقوق ویژه ای می باشند که به دیگران تعلق ندارد. در نتیجه، احترام به قوانین و حقوق دیگران در رفتار و نگرش این افراد کمتر به چشم می خورد و این مسئله ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی در روابط آن ها شود. علائم طرحواره استحقاق شامل ترس از شکست، احساس عدم اعتماد به نفس، احساس عدم ارزشیابی و احساس نیاز به تایید دیگران است.

طرحواره منفی گرایی

طرحواره منفی گرایی حالتی است که شما احساس می کنید نمی توانید به اهداف خود برسید، به خصوص اگر این فرآیند دارای جنبه های تکراری و خسته کننده باشد. همچنین، شما نمی توانید در برابر انگیزه هایی که منجر به نتایج مضر می شود مقاومت کنید. علائم طرحواره خود کنترلی ناکافی شامل عدم توانایی در مدیریت احساسات، عدم توانایی در مقابله با استرس، انفعال نسبت به مسائل مهم، عدم توانایی در تصمیم گیری و عدم انعطاف پذیری در مواجهه با تغییرات است.

طرحواره تنبیه

افرادی که طرحواره تنبیه دارند فکر می کنند که باید به خاطر تمام اشتباهات به شدت تنبیه شوند. نشانه های طرحواره تنبیه گری شامل افزایش خشونت، انعطاف ناپذیری و سخت گیری بیش از حد، انتقادات مداوم و نقد بی پایان، نقض حقوق دیگران و ایجاد فضای ترس و ناامنی برای افراد می باشد.

طرحواره بازداری هیجانی

افراد دارای تله ذهنی بازداری هیجانی، بیش از حد هیجانات خود، به خصوص احساسات منفی مانند خشم و غم را کنترل می کنند؛ زیرا تصور می کنند که احساسات شان دیگران را ناراحت می کند. همچنین، این احتمال را می دهند که هیجانات شان مورد تمسخر قرار بگیرد. در واقع، این افراد همیشه سعی می کنند با دلیل و استدلال، احساسات را بی اهمیت جلوه دهند. آن ها به شدت ترس طرد شدن دارند. به همین دلیل معمولا در جمع صحبت نمی کنند یا کاری انجام نمی دهند.

طرحواره پذیرش جویی

فرد دارای این طرحواره فکر می کند که تایید شدن، توجه گرفتن و به رسمیت شناخته شدن بسیار مهم تر از ابراز واقعی خود و صادق بودن با خود است. نشانه های طرحواره پذیرش جویی شامل تلاش برای جلب توجه و تایید دیگران، نیاز به تعریف خود بر اساس نظرات دیگران، اهمیت زیاد دادن به نظرات و انتقادات دیگران برای تعیین ارزش، شخصیت و عدم اعتماد به خود و ارزش های شخصی است.

طرحواره معیارهای سرسختانه

تله ذهنی معیارهای سرسختانه با نشانه هایی مانند کمال گرایی، لذت نبردن از زندگی، ترس از شکست و ناکامی و انتقاد از خود و دیگران همراه است. افراد درگیر این طرحواره همیشه برای رسیدن به بهترین نتیجه تلاش می کنند و برای خود حق اشتباه قائل نیستند؛ به همین دلیل دائما استرس و اضطراب دارند. خوشبختانه طرحواره معیارهای سرسختانه را می توان به کمک یادگیری روش های مقابله ای سالم از بین برد.

طرحواره درمانی چه سبک های مقابله ای ایجاد می کند؟

طرحواره درمانی چیست؟ انواع طرحواره درمانی و ویژگی هر کدام

در طرحواره درمانی، واکنش های شما به طرحواره ها به عنوان سبک های مقابله ای شناخته می شود. سبک های مقابله ای می توانند شامل افکار، احساسات یا رفتارها باشند. آن ها به عنوان راهی برای دوری کردن از احساسات دردناک که در نتیجه یک طرحواره خاص تجربه می شوند، ایجاد می شوند. سبک های مقابله ای می توانند در دوران کودکی مفید باشند، زیرا وسیله ای برای بقا هستند. اما در بزرگسالی می توانند طرحواره های ناسازگار را تقویت کنند.

هیچ قانونی در مورد این که طرحواره ها به سبک های مقابله ای خاصی منجر می شوند، وجود ندارد. سبک مقابله شما ممکن است بر اساس خلق و خوی کلی شما یا حتی سبک های مقابله ای باشد که از والدین خود یاد گرفته اید. آن ها همچنین از فردی به فرد دیگر متفاوت هستند. دو نفر با طرحواره یکسان ممکن است با دو سبک مقابله ای کاملا متفاوت پاسخ دهند.

سبک های مقابله ای ممکن است در طول زمان تغییر کنند، حتی اگر طرحواره زیربنایی تمایل به ثابت ماندن داشته باشد. همچنین ممکن است فردی بیش از یک سبک مقابله ای را در پاسخ به همان طرحواره نمایش دهد. یانگ، بنیان گذار طرحواره درمانی پس از مقایسه طرحواره های ناسازگار، سه نوع سبک مقابله ای برای تله های ذهنی تعریف کرد که شامل موارد زیر می باشند:

تسلیم شدن

فرد دارای این نوع سبک مقابله ای، تسلیم طرحواره می شود یا آن را به عنوان یک واقعیت می پذیرد. در نتیجه ممکن است به روش هایی خود ویرانگر رفتار کند. معمولاً این نوع سبک مقابله ای منجر به شکل گیری رفتارهایی می شود که الگوی طرحواره را تقویت می کنند. به عنوان مثال، اگر در کودکی تسلیم یک طرحواره شوید که در نتیجه غفلت عاطفی شکل گرفته است، ممکن است بعداً خود را در رابطه ای با غفلت عاطفی بیابید. فردی با این سبک مقابله ای نسبت به طرحواره ناسازگار تسلیم می شود یا آن را به عنوان واقعیت می پذیرد و در نتیجه ممکن است به روش های خود ویرانگر رفتار کند. برای مثال، فردی با طرحواره ای که به او می گوید مستحق بدرفتاری است، ممکن است در صورت برخورد ناعادلانه، سوء استفاده را تحمل کند و گله ای نکند.

اجتناب

شخصی که این سبک مقابله ای را دارد، از وارد شدن به روابط یا موقعیت هایی که می تواند طرحواره را ایجاد کند، اجتناب می کند. در واقع، این سبک شامل تلاش برای زندگی بدون ایجاد طرحواره است. فرد از فعالیت ها یا موقعیت هایی که احتمالاً می توانند باعث ایجاد آن طرحواره شوند یا در او احساس آسیب پذیری ایجاد کنند، اجتناب می کند. اجتناب از طرحواره می تواند فرد را مستعد مصرف مواد، رفتار پرخطر یا اجباری و سایر رفتارهایی کند که باعث حواس پرتی می شوند.

جبران بیش از حد

فرد در این سبک مقابله ای سعی می کند با رفتارهای عمدی به روش هایی مخالف طرحواره ی موجود، با آن مبارزه کند. با وجود این که زیر سوال بردن عمدی یک طرحواره می تواند سالم یا حتی بخشی از فرآیند درمانی باشد، سبک مقابله ای جبران بیش از حد معمولا باعث ایجاد نتایج منفی می شود؛ زیرا این تلاش ها افراطی و بیش از حد نرمال هستند. این سبک مقابله ای معمولا منجر به رفتارهای خودخواهانه، پرخاشگرانه، بی عاطفه و افراطی می شود که می تواند بر روابط افراد با دیگران تاثیر بگذارد.

تکنیک های طرحواره درمانی

طرحواره درمانی چیست؟ انواع طرحواره درمانی و ویژگی هر کدام

در این بخش انواع مختلف تکنیک های طرحواره درمانی را معرفی خواهیم کرد:

طرحواره درمانی یانگ

طرحواره درمانی یانگ برای استفاده در درمان اختلالات شخصیت و اختلالات مزمن محور I DSM، وقتی که به انجام درمان های دیگر مانند درمان شناختی رفتاری سنتی پاسخ نمی دهند یا وضعیت آن ها دوباره عود می کند، ایجاد شده است.

رویارویی همدلانه

رویارویی همدلانه تکنیکی است که در طرحواره درمانی برای کمک به مراجعان و جهت به چالش کشیدن و اصلاح الگوهای منفی تفکر، احساس و رفتار استفاده می شود.

باز والدگری حد و مرز دار

باز والدگری حد و مرزدار فراهم کردن چیزی است که فرد به آن نیاز دارد، اما در دوران کودکی از سوی والدین ارضاء و مهیا نشده است.

مطلب مشابه: اختلال دو قطبی چیست + دلایل، نشانه ها و درمان این مشکل روانی

مطالب مشابه را ببینید!