چشم مصنوعی یا پروتز چشم | انواع چشم مصنوعی و عوارض آن
زمانی که چشم در اثر حادثه یا بیماری دچار آسیب غیر قابل جبران شود، باید آن را تخلیه کرد. پس از خارج کردن چشم، علاوه بر تاثیر بر بینایی فرد زیبایی صورت خود را از دست می دهد. همچنین چشم عملکرد خود را از دست می دهد و ممکن است باعث ناراحتی و دردهای مزمن شود.
یکی از روش ها برای رفع نقص ظاهری، کنترل درد و جایگزین ایمن چشم های فرد، استفاده از چشم های مصنوعی یا پروتز چشم است. برای این کار پزشکان ابتدا یک ایمپلنت داخل کاسه چشم فرد جاسازی می کنند که دائمی است. سپس چشم مصنوعی متناسب به چشم دیگر طراحی می شود و درون ایمپلنت قرار می گیرد. این چشم مصنوعی قابل حرکت و قابل برداشتن است. جنس پروتز چشمی از یک ماده پلاستیکی شفاف و محکم است.
استفاده از چشم های مصنوعی علاوه بر داشتن احساس راحتی در ناحیه چشم، باعث زیبایی ظاهری و افزایش اعتماد به نفس فرد نیز می شود. البته پروتز چشم نمی تواند بینایی را بازگرداند. در این مطلب می خواهیم در مورد انواع پروتز چشم، نحوه مراقبت و نگهداری و همچنین عوارض آن صحبت کنیم. با ما همراه باشید.
پروتز چشم یا چشم مصنوعی چیست؟
چشم مصنوعی یا پروتز چشم ظاهر چشم کسانی را که در اثر حادثه یا بیماری چشم خود را از دست داده اند، بهبود می بخشد. اگر کل چشم خارج شود، پروتز چشم مانع از این می شود که کاسه چشم گسترش پیدا کند و فضای خالی را پر می کند. پروتز چشم، بینایی فرد را بهبود نمی بخشد و بعد از تخلیه چشم طبیعی و قرار دادن چشم مصنوعی، فرد نمی تواند با آن چشم ببیند.
چشم مصنوعی روی ایمپلنت داخل کاسه چشم قرار می گیرد. ایمپلنت داخل چشمی یک دستگاه گرد سفت جداگانه است که با جراحی و برای همیشه داخل کاسه چشم قرار می گیرد. معمولا ایمپلنت داخل چشم با یک بافت زنده یا ماده بالشت مانند مصنوعی قبل از قرار گرفتن پوشانده می شود.
چشم مصنوعی یا پروتز چشم معمولا آنقدر طبیعی به نظر می رسد که افراد عادی نمی توانند آن را تشخیص دهند. حفره چشم در صورت خالی ماندن برای مدت طولانی کوچک می شود. استفاده از پروتز چشم، هم برای زیبایی و هم برای بهداشت توصیه می شود.
چه زمانی چشم مصنوعی نیاز است؟
زمانی که چشم دچار آسیب غیر قابل جبران می شود، مثلا در اثر تروما یا تصادف، عفونت های جدی چشم، بیماری های شدید چشم مانند سرطان چشم، گلوکوم چشم و … برای رفع دردهای غیر قابل کنترل توصیه می شود تا چشم تخلیه شود.
معمولا هنگامی که چشم آسیب دیده تخلیه می شود، یک ایمپلنت مخصوص بیمار در درون اوربیت چشم او قرار می گیرد. این ایمپلنت باعث می شود تا پروتز دچار گود افتادگی نشود. بعد از اینکه کاسه چشم پایدار شد توصیه می شود تا از چشم مصنوعی استفاده شود.
چشم مصنوعی بینایی فرد را بر نمی گرداند اما ظاهر مناسب و طبیعی ایجاد می شود. چشم مصنوعی برای هر فرد به طور مخصوص ساخته می شود، از نظر اندازه دقیقا برای کاسه چشم فرد مناسب است و رنگ آن هم با رنگ چشم سالم یکسان است.
قسمت های چشم مصنوعی
پروتز چشم به طور کلی دو بخش دارد:
- پوسته بیرونی که بیضی شکل است و قسمت سفید چشم را تشکیل می دهد.
- قسمت گرد مرکزی که رنگی است و جایگزین عنبیه و مردمک چشم می شود.
چشم مصنوعی شامل عنبیه رنگی و رگ های خونی در قسمت سفید است که با دقت با دست نقاشی می شوند تا با چشم سالم هماهنگی داشته باشند و اندازه آن ثابت است. طراحی و رنگ آمیزی ناحیه مرکزی چشم باید با دقت بالا و توسط فرد متخصص در این زمینه انجام شود تا نتیجه مطلوب به دست آید.
چشم مصنوعی با قابلیت دیدن
در حال حاضر چشم مصنوعی های موجود قابلیت دیدن را در فرد ایجاد نمی کنند و فقط برای ایجاد ظاهر زیبا و طبیعی در صورت به کار می روند. با این حال بعضی از مطالعات که حاصل تکنولوژی های بسیار مدرن و پیشرفته هستند با ارتباط دادن چشم مصنوعی با اعصاب مغزی توانسته اند درک ساده ای از شکل کلی اجسام و حرکت آن ها در افراد القا کنند.
اما این طرح ها محدود می باشند و به نظر می رسد که زمان تجاری سازی این محصولات فرا نرسیده است و زمان بیشتری برای پیشرفت و تکمیل این طرح ها لازم است. به طور کلی، امروزه پروتز چشم با قابلیت دیدن در دسترس نیست.
انواع پروتز چشم
دو نوع پروتز چشم وجود دارد.
- چشم مصنوعی بدون تخلیه
- چشم مصنوعی همراه با تخلیه چشم که توسط متخصص عمل تخلیه چشم انجام می شود
جنس پروتز چشم
پروتز چشم در دو نوع آکریلیک (PMMA) و شیشه‌ای (GLASS EYE) ساخته می شود. چشم های مصنوعی آکریلیک نشکن هستند و با قالب گیری از حدقه فرد ساخته می شوند. اما چشم های مصنوعی شیشه ای شکننده هستند و امکان ساخت آن ها به روش قالب گیری وجود ندارد، به همین دلیل به ندرت استفاده می شوند.
ساخت پروتز چشم باید توسط فرد متخصص و در مراکز معتبر انجام شود. اگر پلک ها دچار ناهنجاری خاصی نباشند و حدقه شرایط مناسبی داشته باشد، پروتز چشم به هیچ عنوان قابل تشخیص نمی باشد.
مراحل ساخت چشم مصنوعی
بعد از عمل تخلیه چشم، حدود 6 تا 8 هفته زمان لازم است تا التهاب و ورم کاهش یابد. بعد از این مدت، پزشک کاسه چشم را اندازه گیری می کند و بعد فرایند قالب گیری توسط آکولاریست انجام می شود. این کار منجر به ساخت چشم مصنوعی با جزئیات بیشتر می شود که ظاهری طبیعی تر دارد و با چشم سالم فرد یکسان می باشد.
چشم مصنوعی مانند چشم واقعی تا حدودی قابلیت حرکت و جا به جایی در جهت های مختلف را دارد. در چشم هایی که عمل تخلیه به صورت کامل انجام می شود این حرکت از راه اتصال ماهیچه های چشم به ایمپلنت چشمی انجام می شود. پروتزهای چشم نسبت به نور محیط حساس نیستند و قسمت مردمک نسبت به نور واکنشی ندارد و با نور کم و زیاد محیط کوچک و بزرگ نمی شود.
علاوه بر این، توجه داشته باشید که حرکت پروتزهای چشمی کاملا مانند چشم سالم فرد نخواهد بود و در بهترین حالت چیزی در حد 70 درصد حرکت چشم سالم را پوشش می دهد. اما با این وجود هم اگر فرد حرکات چشم خود را کنترل کند دیگران متوجه پروتز چشم نمی شوند.
مدت زمان لازم برای ساخت چشم مصنوعی برای هر کسی متفاوت است. اما به طور کلی حدود 3 ساعت و نیم زمان می برد. دو نوع پروتز چشم وجود دارد. نوع اول برای افرادی است که نابینا هستند یا قسمتی از چشم آن ها برداشته شده است. این پروتز نازک، متناسب با فرم چشم فرد ساخته می شود و بر روی ناحیه مورد نظر نصب می شود.
نوع دوم برای افرادی است که کل چشم آن ها تخلیه شده است. برای ساخت این نوع پروتز مراحل زیر صورت می گیرند:
- پزشک حفره چشم را بررسی می کند و تمام ابعاد و محیط چشم را اندازه گیری می کند.
- عنبیه مصنوعی میله ای از جنس پلاستیک است که با استفاده از دستگاه تراش به آن شکل داده می شود. سپس آکولاریست به رنگ کردن آن می پردازد و آن را با رنگ چشم سالم فرد مقایسه می کند. قطر عنبیه متناسب با قطر عنبیه فرد انتخاب می شود. در این مرحله آکولاریست، کانفورمر که برای نگه داشتن حدقه چشم از آن استفاده می کند را بر می دارد.
- سپس یک پوسته مومی برای قالب گیری و به دست آوردن شکل حفره چشم فرد تراش داده می شود و در حفره چشم او قرار داده می شود. در این پوسته یک دکمه آلومینیومی قرار دارد که رنگ عنبیه رنگ شده را شبیه سازی می کند. بعد از قرار دادن این پوسته، دو حفره هم در آن ایجاد می شود.
- حالا پودر سفیدی که از جلبک دریایی به دست آمده را با کمی آب ترکیب میکنند و کرم به دست آمده که آلژینات نام دارد را بر روی پوسته مومی می ریزند. با این کار، پوسته به داخل حفره ها رانده می شود تا عملیات قالب گیری انجام شود. دو دقیقه زمان میبرد تا آلژینات سفت شود و فرم دقیق کاسه چشم فرد شکل بگیرد. بعد از سفت شدن، پوسته و آلژینات را از چشم فرد خارج می کنند.
- آکولاریست دوباره رنگ عنبیه را بررسی می کند و اگر لازم بود آن را اصلاح می کند. کانفورمر پلاستیکی هم در این دوباره داخل چشم قرار داده می شود.
- قالب گیری با استفاده از کست ساخته شده از گچ قالب گیری انجام می شود. این کست از دو قسمت تشکیل شده که پلاستیک را درون آن می گذارند و دو قسمت را می بندند تا روی پلاستیک را بپوشاند و در آخر چشم مصنوعی ساخته می شود.
- بعد از 7 دقیقه که گچ سفت شد، موم و آلژینات برداشته می شوند و پلاستیک سفید رنگ درون گچ قرار می گیرد. سپس دو قسمت را به هم می چسبانند تا پلاستیک تحت فشار قرار گیرد و آن را به مدت 23 دقیقه در آب جوش می گذارند. بعد آن را خارج می کنند تا سرد شود.
- پلاستیک به شکل قلب در می آید و سفت می شود و همراه با عنبیه در محل مناسب قرار می گیرند. سپس حدود 0.5 میلی متر از سطح قدامی پروتز گرفته می شود و طوری برش داده می شود که یکدست شود. در آخر رگ های صلبیه هم برای شباهت بیشتر با چشم واقعی، روی چشم مصنوعی کشیده می شوند. در این مرحله رنگ عنبیه را هم می توان تغییر داد.
نگهداری چشم مصنوعی
پروتز چشم اگر خشک شود لایه های آن از هم جدا می شوند به همین دلیل باید آن را همیشه مرطوب نگه دارید. وقتی پروتز چشم داخل کاسه چشم است، به صورت طبیعی اشک تولید می شود و رطوبت کافی برای سلامت پروتز فراهم می شود.
اگر می خواهید پروتز چشم را برای مدتی بردارید، آن را در یک ظرف کوچک دارای آب نمک یا آب جوشیده شده سرد بگذارید. دقت داشته باشید که بعد از مدتی باید این آب را عوض کنید و از آب تازه استفاده کنید.
به طور کلی پروتز چشم بعد از گذشت 5 تا 7 سال باید تعویض شود. در ادامه نکاتی را برای نگهداری از چشم مصنوعی و جلوگیری از آسیب به آن را شرح خواهیم داد:
- هنگام تمیز کردن پلک چشم مصنوعی، باید جهت پاکسازی به سمت بینی باشد. در غیر این صورت ممکن است پروتز از جای خود بیرون بیاید.
- قبل از دست زدن به پروتز حتما دست های خود را بشویید.
- هنگام برداشتن پروتز چشم، باید آن را در یک دستمال تمیز بگذارید.
- پروتز را با مواد ضد عفونی کننده شیمیایی مانند الکل یا ژل تمیز نکنید تا آسیب نبیند.
- هنگام خواب پروتز چشم را بیرون نیاورید، مگر اینکه پزشک دستور داده باشد.
- اگر عوامل محیطی مانند گرد و خاک باعث تبخیر رطوبت موجود در رویه پروتز و خشکی آن شوند، بهتر است از قطره های چشمی یا روان کننده ها استفاده کنید.
- سعی کنید ماهی یک بار قسمت اکریلیک را با آب و صابون یا شامپوی بچه بشویید و آن را خشک کنید.
- شنا کردن با وجود استفاده از پروتز چشم مانعی ندارد. اما در صورت شیرجه زدن، اسکی روی آب و یا باز کردن چشم زیر آب باید از عینک شنا استفاده کنید تا از خارج شدن پروتز چشم جلوگیری شود.
- برای قرار دادن چشم مصنوعی در جای خود بهتر است از یک پلانچر مخصوص استفاده کنید.
- در صورت بروز عفونت یا هر گونه مشکل مرتبط با چشم باید به پزشک متخصص چشم مراجعه کنید.
- بهتر است حداکثر سالی یک بار پروتز توسط افراد متخصص بررسی و پولیش مجدد شود تا براقیت آن بازیابی شود و حالت طبیعی آن از دست نرود.
- پروتز چشم خود را هر 5 سال یک بار تعویض کنید.
- پروتز را به دفعات از جای خود بیرون نیاورید و فقط در مواقع ضروری آن را خارج کنید.
قیمت چشم مصنوعی
قیمت چشم مصنوعی به عوامل مختلفی مانند نوع پروتز، شرکت سازنده پروتز، حمایت شرکت های بیمه، کیفیت کلینیکی که در آن خدمات ارائه می شود، ثبات قیمت ارز و … بستگی دارد. برای اطلاع از قیمت دقیق پروتز چشم باید با پزشک متخصص و تولید کنندگان چشم مصنوعی صحبت کنید.
آیا چشم مصنوعی نیاز به تعویض دارد؟
چشم مصنوعی دائمی نیست و بر اساس مواد اولیه مصرفی در ساخت آن، در فاصله های زمانی مشخص باید تعویض شود. زمان تعویض چشم مصنوعی توسط جراح متخصص چشم یا پروتزیست تعیین می شود. به طور کلی عمر مفید یک چشم مصنوعی حدود 5 تا 7 سال است و بعد از آن با توجه به شرایط پروتز باید آن را تعویض کرد.
همچنین به دلیل این که چشم مصنوعی ممکن است دچار خط و خش های ریز شود و روان بودن حرکت خود را از دست بدهد، بهتر است برای رفع این مشکل حداقل سالی یک بار به یک اکولاریست مراجعه کنید.
نشانه هایی وجود دارند که بیانگر این می باشند که پروتز چشم باید تعویض شود. در صورت مشاهده این نشانه ها باید نسبت به تعویض پروتز چشم خود اقدام کنید. این نشانه ها عبارتند از:
- خشکی یا ناراحتی
- عفونت های مکرر
- التهاب بافت حدقه
- افزایش ترشحات
- تغییر اندازه چشم
- تغییر رنگ
جلا دادن پروتز چشم
برای اینکه پروتز چشمی راحت تر و با ظاهر طبیعی تر داشته باشید، باید پروتز چشم هر 6 ماه تا یک سال یک بار توسط افراد ماهر جلا داده شود. جلا دادن حرفه ای پروتز، علاوه بر ایجاد راحتی و ظاهر طبیعی تر، خراش ها، رسوبات، پروتئین و باکتری ها را از سطح پروتز بر طرف می کند. یک معاینه هم انجام می شود تا اطمینان حاصل شود که بافت شما سالم است و پروتز به خوبی در جای خود قرار گرفته است.
بنابراین این کار باید در مواقع تحریک پذیری و خارش پلک، افزایش میزان آب ریزش ، ناراحتی چشم و تغییر در ظاهر پروتز توسط یک اکولاریست حرفه ای انجام شود. پروتز چشم باید هر شش ماه یک بار به صورت حرفه ای جلا داده شود. از طریق جلا دادن، براقیت از دست رفته پروتز چشم نیز بازیابی می شود و جلوه واقعی تری به خود می گیرد. همچنین این کار باعث می شود حرکت پروتز روان تر شود و فرد با راحتی بیشتر از آن استفاده کند.
