سرامیک سازی ؛ آشنایی با هنر سرامیک سازی و تاریخچه آن
هنر سرامیک سازی
سرامیک
سرامیک ماده است که از سیلیکات ساخته می شود و حرارت داده شده است. ریشه این لغت به زبان یونانی به معنی پخته شده و در زبان سانسکریت به معنی چیزهای پخت شده است.چینی – شیشه – بلور – سفال – آجرهای نسوز و معمولی – کاشی – لوازم بهداشتی – وان و دستشویی – ظروف فلزی لعابی – لعاب مینا سازی و بسیاری دیگر از صنایع سیلیکات همه جزو فن سرامیک محسوب میشوند. به گونهای که یک سوم صنایع موجود در دنیا از سرامیک تشکیل میشود.
تاریخچه سرامیک سازی
- صرف نظر از اشیاء سرامیکی مصریان، میتوان گفت که قدیمیترین سرامیک کشف شده مربوط به ایران است که نشان از ذوق و هنر و ابتکار ایرانیان دارد. همچنین آثار ارزشمندی از زمان هخامنشیان باقی مانده است که باستان شناسان به کمک اشیاء سرامیکی باقی مانده از قدیم و بررسی آنها به چگونگی زندگی گذشتگان پی بردند.
- از بعد از اسلام تا زمان سلجوقیان هنرمندان سرامیک ساز آثار زیادی را ارائه دادهاند. پس از آن و پس از حملهی مغولها ساخت ظروف با سفال بیشتر تحت نفوذ هنر سرامیک سازی چین قرار گرفت و تزئین ساختمان وکاشیکاری رواج بیشتری پیدا کرد.
- در دورهی صفویه هم هنرمندان آثار کاشیکاری ارزندهای ارائه دادند و پس از آن در زمان قاجار نیز به تقلید از صفویه بیشتر بر کاشیکاری و با رنگهای جدید تمرکز کردند.
- نهایتا در زمان رضا شاه که احساس شد صنایع مستظرفه باید احیا شود، شروع به تاسیس کارگاه کاشی سازی کردند.
نحوهی ساخت ظروف سرامیک
اشیا سرامیکی در 2 مرحله تهیه می شوند در ابتدا اسکلت اصلی ظرف را می سازند که به آن بدنه می گویند و پس از آن به بدنه نقش و شفافیت می دهند که به آن لعاب می گویند.
مرحلهی اول؛ ساخت بدنه
در ابتدا خاک رس را با آب مخلوط می کنند، نتیجه این ترکیب یک مخلوط چسبناک و پلاستیکی است. گل حاصله را به شکل و فرم مورد نظر در می آورندف سپس آن را خشک می کنند و هنگامی که هی گونه رطوبتی در آن نبود آنرا داخل کوزه می گذارند و به ارامی دمای کوره را بالا می برند تا بعد از 5 تا 6 ساعت درجه حرارت به 800 تا 1000 درجه سانتی گراد برسد. سپس کوره را خاموش می کنند و صبر می کنند تا سرد شود. شی حاصل در مقابل آب بسیار محکم و سخت است.
چند نکته در ساخت بدنه!
- نوع خاک مورد استفاده برای هر نوع ظرف و بدنه متفاوت است و برای ساخت بدنه باید چندین خاک و پودر سنگهای مخصوص معدنی را با اندازههای معین با هم ترکیب کنند تا بدنهی مورد نظر ساخته شود.
- اگر چسب خاک مورد استفاده، زیاد شود و یا مواد ناخالص موجود در خاک زیاد شود، هنگام خشک کردن یا هنگام پختن در کوره دچار ترک و شکستگی میشود. برای رفع این مشکلات باید نسبت خاک و سنگها را در آزمایشگاه به دست آورند.
- در ساختن انواع خاک رس معمولا انواع کائولن انواع کوارتز و کوارتزیت و انواع فلدسپات و گاهی موادی از قبیل کربنات کلسیم و اکسید روی و تالک به کار میرود.
- پس از ترکیب خاکهای مختلف، آنها را در آسیابی به شکل استوانه میریزند و گلولههایی از جنس چینی سخت یا سیلکس در آن ریخته و با آب مخلوط میکنند تا نرم شود.
- پس از آن مخلوط گل و آب که به آن دوغاب میگویند در دستگاهی به نام آژیتاتور که دارای یک پروانهی متحرک است ریخته و از الک عبور میدهند و سپس آب اضافهی آن را به وسیلهی دستگاه فیلتر پرس میگیرند.
- نهایتا قالبهای گل را پس از خروج از دستگاه فیلتر پرس به مدت حدودا یک ماه در انبارهای گل نگهداری میکنند تا تخمیر لازم انجام شود.
- طی چندسال اخیر، برای تهیهی گل و دیگر مراحل تهیهی بدنهی سرامیک، سازمان هنرهای زیبای کشور ماشین آلات جدیدی را وارد ایران کرد و چرخهای کوزه گری از شکل مبتدی به شکل حرفهای در آمد.
مرحلهی دوم؛ لعاب کاری
لعاب از ترکیب چند نوع خاک و سنگ از قبیل : کائولن و کوارتز و فلاسیات و بعضی مواد شیمیایی مثل کربنات سدیم و براکس و اسید بور یک و گاهی اوقات از بعضی مواد مخصوص ساخته میشود.
لعاب را در ابتدا با ترکیب های مختلف و به رنگ مورد نظر می سازند و سپس با شیوه های مختلف روی اشیا مختلف می دهند، اشیا لعاب داده شده برای پخت دوباره در کوره قرار میگیرند و بعد از پخت قابل استفاده می شوند.
کاربردهای سرامیک
سرامیک به دلیل پایداری و استحکام و مقاومت زیاد در مقابل تغییرات درجه هوا و مقاومتش در مقابل عوامل مخرب مانند باکتری و موریانه و … بسیار مورد استفاده قرار میگیرند.
موارد استفادهی سرامیک عبارتند از:
ظروف غذا خوری – سرویسهای چای خوری – لوازم دستشویی و حمام – مقرههای برق – چینیهای داخل لوازم الکتریکی – آجر بنا – مواد نسوز مورد مصرف در صنایع مختلف – وسایل تزیین منازل و …