آیا دگزامتازون واقعا باعث چاقی می شود؟

اشکال دارویی:آمپول، قرص، قطره، شربت، پماد

عملکرد:کاهش التهاب، تضعیف سیستم ایمنی

دگزامتازون یا آنطور که رایج است دگزا، یکی از داروهایی است که در اشکال مختلف خود (شربت، قرص، قطره، آمپول، پماد و محلول ها) وجود دارد و یکی از پرکاربردترین داروهاست. دگزامتازون، قویترین دارو و یکی از طولانی اثرترین انواع کورتون است که در کنار انواع آنتی بیوتیک ها، داروی آشنای ما ایرانی هاست. همچنین این دارو از دسته کورتیکواستروئیدها (کورتون ها) است که داراری اثرات گسترده ای در قسمت های مختلف بدن هستند که این اثرات گسترده همانطور که می توانند در درمان طیف زیادی از بیماری ها مفید باشند، می توانند عوارض جانبی زیادی هم به جا بگذارند. درمان حمله آسم، درمان حساسیت شدید، کنترل التهاب در بیماری های روماتیسمی و خودایمنی و کنترل صدها بیماری حاد و مزمن دیگر از جمله کاربردهای این داروهاست.

سرکوب اختلالات التهابی و آلرژیک – تشخیص بیماری کوشینگ – هیپرپلازی مادرزادی آدرنال – ادم مغزی مرتبط با سرطان – تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی – بیماری روماتیسمی و غیره.

دگزامتازون تزریقی ممکن است به صورت داخل وریدی ، زیر جلدی، یا عضلانی، تزریق داخل ضایعه، مفصل و بافت نرم تجویز شده باشد. تزریق داخل وریدی باید به آرامی در طی چند دقیقه انجام شود.تزریق داخل مفصلی باید تحت شرایط به شدت آسپتیک انجام گیرد. جهت انفوزیون وریدی، از محلول تزریقی سدیم کلراید ویا محلول تزریقی دکستروز برای رقیق سازی دارو می توان استفاده نمود. برای نوزادان، مخصوصا نوزادان نارس، حتما باید از محلولهای فاقد مواد نگهدارنده جهت رقیق سازی دارو استفاده شود.

دارو با عبور از غشاء سلولی به گیرنده های خود در سیتوپلاسم متصل شده و کمپلکس دارو-گیرنده وارد هسته سلولی می شود. این کمپلکس با اتصال به نواحی خاصی از DNA موجب تحریک روند رونویسی mRNA و بدنبال آن ساخت آنزیم هایی می گردد که در نهایت مسئول اثرات سیستمیک کورتیکواستروئیدها با جلوگیری از تجمع سلول های التهابی در ناحیه التهاب، مهار فاگوسیتوز و آزاد شدن آنزیم های مسئول در التهاب و مهار ساخت و آزاد شدن واسطه های شیمیایی التهاب، اثرات ضدالتهابی خود را اعمال می کند.

دگزامتازون سریعاً و به خوبی از دستگاه گوارش جذب می شود. فرم تزریقی آن نیز از عضله به خوبی جذب می شود. بطور عمده در کبد و مقادیری نیز درکلیه و وبافت ها به متابولیت های غیر فعال تبدیل می شود.

کورتیکواستروئیدها عقب ماندگی رشد وابسته به دوز در نوزادی ، کودکی و نوجوانی ایجاد می کنند ، که ممکن است غیر قابل برگشت باشد. لذا مزایای استفاده از دارو باید به صورت فردی در نظر گرفته شود.

عوارض جانبی شایع کورتیکواستروییدهای سیستمیک ممکن است در سنین بالا با عواقب جدی تری مانند پوکی استخوان، فشار خون بالا، هیپوکالمی، دیابت، استعداد ابتلا به عفونت و نازک شدن پوست همراه باشد.

لذا بررسی مرتب بالینی برای آنها لازم است.

چنانچه باردار بوده و یا قصد بارداری دارید، قبل از مصرف حتما با پزشک خود مشورت نمایید.

دگزامتازون در بارداری جزو رده C می باشد. از آنجائیکه این دارو به آسانی از جفت عبور مینماید و در شیر مادرنیز ترشح می شود، قبل از مصرف حتما با پزشک خود مشورت نمایید.

متاسفانه این روزها پای آمپول دگزامتازون به باشگاه های بدنسازی نیز باز شده است و علاقمندان به بدنسازی نیز از دگزامتازون تزریقی به عنوان داروی کورتونی برای حجم دهی به عضلات استفاده می کنند.در حالی که دکتر علیمردانی در این باره می گوید:دگزامتازون نه تنها به افزایش حجم عضلات و توان ورزشکاران منجر نمی شود، بلکه باعث افزایش تجزیه عضلات، کاهش توده عضلانی و ضعف آن می شود.همچنین با مصرف این دارو، امکان پارگی و آسیب دیدن تاندون ها در ورزشکاران، هنگام انجام حرکات ورزشی به شدت افزایش می یابد.

چسبندگی و تشکیل باندهای چسبنده یکی از عوارض مهم پس از اعمال جراحی شکم و لگن می باشد که جراحان با آن درگیرند. شایعترین علت انسداد روده ای را در دنیای غرب چسبندگی تشکل می دهد بطوری که علت قریب به 3/1 تمام موارد انسدادهای روده ای چسبندگی می باشد. همچنین علت اصلی بیش از 10 % موارد ناباروری در زنان، تشکیل همین چسبندگیها است. روشهای زیادی علیه تشکیل چسبندگیها پس از اعمال جراحی شکم و لگن تحت بررسی می باشد که قسمت عمده آنها بر روی داروهای ضدالتهابی متمرکز است. در این مطالعه نیز اثر داروهای گلوکوکورتیکوئید در تزریق داخل صفاقی برای کاهش تشکیل چسبندگیهای داخل صفاقی مورد بررسی قرار گرفت. چهل موش ( rat ) ماده در 4 گروه 10 تایی بصورت تصادفی تقسیم شدند. پس از بیهوشی (با استفاده از mg 50 کتامین بصورت تزریق داخل صفاقی) برشی طولی 2 سانتی متری در خط وسط ایجاد شد. شاخ رحم نمایان شد و پس از ایجاد خراش بین دو شاخ رحم mg 10 پودر تالک روی محل خراش ریخته شد. موشها به 4 گروه ( D,C,B,A ) تقسیم شدند. سپس در گروه A ، cc 1 نرمال سالین قابل تزریق بعنوان دارونما، در گروه B ، mg/kg /1 آمپول بتامتازون فسفات، در گروه C ، mg/kg /1 آمپول دگزامتازون و در گروه D ، mg/kg /1 آمپول بتامتازون طویل الاثر تزریق شد. سپس شکم موشها دوخته شد و 4 هفته بعد جهت بررسی چسبندگیها لاپاراتومی تجسسی (در کنار خط برش قبلی) انجام شد. چسبندگیها بروش Modified Swolin ارزیابی گردید. داده ها مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند. در مقایسه چهار گروه اختلاف معنی داری در کاهش میزان چسبندگی ها وجود داشت(04/0= P ). در مقایسه بین گروههای دارویی با گروه کنترل، عمده تفاوت مربوط به بتامتازون LA بود بطوری که تفاوت معنی داری را در کاهش درجه چسبندگی نشان داد(007/0= P ). تفاوت معنی داری در تعداد نقاط چسبنده، ضخامت چسبندگی و قدرت چسبندگی بین گروهبتامتازون LA و گروه کنترل مشاهده شد. در نتیجه بر خلاف مطالعات قبلی که موثربودن بتامتازون ساده و دگزامتازون بصورت دوزهای متعدد خوراکی یا تزریق عضلانی را نیز گزارش کرده بودند، در این مطالعه فقط اثر بتامتازون طولانی اثر در تزریق داخل صفاقی اثبات گردید.

اگر پزشک برایتان دگزامتازون تجویز کرده است باید تغییراتی در رژیم غذایی ایجاد کنید. همزمان با مصرف داروی دگزامتازون لازم است مصرف نمک را کم کنید.

در عین حال توصیه می شود مصرف شیر و مواد غذایی حاوی پروتئین را افزایش دهید. از آنجا که این دارو باعث بروز ناراحتی های معده می شود، بهتر است بعد از غذا یا همراه با شیر مصرف شود.

در صورت فراموش کردن مصرف یک نوبت دارو، به محض یادآوری، دارو را مصرف کنید البته به شرط این که فاصله زیادی تا زمان مصرف نوبت بعدی وجود نداشته باشد. در غیر این صورت از مصرف نوبت فراموش شده صرف نظر کرده و تنها داروی نوبت بعدی را مصرف کنید تا دوز آن دوبرابر نشود.

دگزامتازون پوکی استخوان

داروهای کورتونی، داروهای ضد تشنج همانند بسیاری از داروهای دیگر می تواند موجب پوکی استخوان شوند ولی اینکه یک بیمار مثلا فکر کند با چند تزریق دگزامتازون در سال دچار پوکی استخوان می شود درست نیست و باید دوره داروهای کورتونی از یک حدی بیشتر باشد تا بتواند ایجاد این بیماری کند.

همچنین بخوانید : تمامی اطلاعات دارویی را بشناسید

دگزامتازون یک داروی حاوی کورتون بسیار پر قدرت است و مصرف کورتون به صورت طولانی مدت باعث پوکی استخوان می شود. اما این دارو در مورد بعضی از بیماری ها حتی باعث نجات جان مریض می شود، پس داروی مهم و خوبی است.

به هیچ وجه این طور نیست که تجویز یا مصرف این دارو در کشور آمریکا ممنوع باشد اما استفاده از آن برای مقابله با سرماخوردگی و بدن درد ناشی از آن نسبت به ایران محدودتر است. ایرانیان به دلیل اینکه عموما کم تحمل هستند و می خواهند به سرعت علایم بیماری را سرکوب کنند اصرار به تجویز این دارو دارند. در مورد نوزادان نیز اگر واقعا پزشک احساس نیاز کند، دگزامتازون را تجویز می کند و در غیر این صورت حدالامکان از این دارو استفاده نمی شود. اما در مجموع می توان گفت که اگر موضوع عدم جذب کلسیم در مورد این دارو درست بود باید در حال حاضر اغلب قریب به اتفاق ایرانیان پوکی استخوان داشته باشند چون سالی دوبار را از آن استفاده کرده اند.این دارو نیز مانند دیگر داروهای شیمیایی ممکن است عوارضی را در بدن ایجاد کند اما این عوارض مربوط به استفاده طولانی مدت است و نه مصرف یکی دوبار در سال و محدود. بنابراین این عوارض ممکن است خودش را در بدن اشخاصی نشان دهد که ماه ها و سال ها به طور مداوم از این دارو استفاده کرده باشند.

پاسخ:دگزامتازون اشتها را زیاد میکند. علاوه بر آن از طریق ایجاد تورم در بدن شما را چاق میکند. در حقیقت یکی از عوارض استفاده زیاد از کورتون ها ایجاد تورم تدریجی در بدن و افزایش میزان چربی است که باعث پف کردن فرد شده و یا علامتی به نام Moon face یا ماه رخ! (یعنی گرد و پف کرده شدن صورت) می شود. در نتیجه بیمار احساس میکند که چاق و قوی بنیه شده است. اماحقیقت این است که تمام کورتون ها در استفاده مکرر باعث تحلیل رفتن عضلات وپوکی استخوان می شوند.در حقیقت دگزا متازون بدن شما را رسما به یک پفک تبدیل میکند.

دگزامتازون بر سیستم ایمنی بدن اثر دارد اما به لحاظ مولکولی، تا 3 روز بیشتر در بدن نمی ماند. البته اگر دارو به صورت عضلانی تزریق شود ممکن است زمان بیشتری در بدن باقی بماند.

در مواردی مثل هنگام واکسن زدن، وجود بیماری های ویروسی، بیماری های قارچی سیستمیک (قارچ داخل بدن) و. . . که سیستم ایمنی بیمار ضعیف شده است، مصرف کورتون ها خصوصا دگزامتازون می تواند سبب سرکشی و بدتر شدن بیماری شود. در این موارد به هیچ عنوان نباید دگزامتازون مصرف شود.

مصرف همزمان این دارو با ریفامپین، داروهای ضدصرع مانند کاربامازپین، فنوباربیتال، فنی توئین، و پریمیدون موجب تسریع متابولیسم دگزامتازون و کاهش اثر دارو می گردد. این دارو ممکن است باعث کاهش اثر داروهای پائین آورنده قند خون و یا داروهای کاهنده فشار خون گردد.

حتی مصرف بسیار زیاد این دارو به ندرت موجب مشکلات بالینی می شود. مصرف مقادیر زیاد دارو در مدت کمتر از سه هفته به ندرت موجب بروز علائم و نشانه های مسمومیت می شود. با این وجود مصرف طولانی مدت آن ممکن است سبب بروز عوارض فیزیولوژیک از جمله توقف محور HPA، ظاهر کوشینگوئید، ضعف عضلانی و پوکی استخوان شود.

دگزامتازون واکنش به آزمونهای پوستی را کاهش می دهد، موجب نتایج کاذب منفی در آزمون نیتروبلوتترازولیوم برای عفونتهای سیستمیک باکتریایی می شود و برداشت ید 131 و غلظت ید پیوند یافته به پروتئین را در آزمونهای عملکرد تیروئید افزایش می دهد.دگزامتازون ممکن است غلظتهای کلسترول و گلوکز را افزایش دهد، ممکن است غلظتهای سرمی پتاسیم، کلسیم، تیروکسین و تری یدوتیرونین را کاهش دهد و ممکن است موجب افزایش غلظتهای کلسیم و گلوکز ادرار شود.

مصرف مقادیر زیاد یا طولانی مدت دگزامتازون، آزاد سازی هورمون آدرنوکورتیکوتروپین از غده هیپوفیز را متوقف می سازد و از ترشح کورتیکواستروئیدهای درونزاد از بخش قشری غده فوق کلیوی جلوگیری می کند . میزان و مدت توقف محور غده فوق کلیوی – هیپوفیز – هیپوتالاموس (HPA) ناشی از مصرف گلوکوکورتیکوئیدها در بین بیماران مختلف ، به میزان زیادی متفاوت است و به مقدار، دفعات و زمان و طول مدت مصرف دارو بستگی دارد .

سیستم اعصاب مرکزی (CNS) :احساس سرخوشیف بی خوابیف سردرد، رفتار پسیکوتیکف سودوتومور مغزی، تغییرات روانی، عصبانیت، بی قراری .

قلبی – عروقی :نارسایی احتقانی قلب، زیادی فشار خون، خیز .

پوست :تتأخیر در بهبودی، آکنه، بثورات پوستی، استریا .

چشم، حلق :آب مروارید، گلوکوم، برفک دهان .

دستگاه گوارش :زخم گوارشی .

ایمنی :کاهش ایمنی، افزایش استعداد ابتلا به عفونت .

متابولیک :کاهش پتاسیم خون، احتباس سدیمف احتباس ادرار، افزایش وزنف افزایش قند خون، پوکی استخوان، توقف رشد در کودکان .

عضلانی – اسکلتی :آتروفی عضله، ضعف .

موضعی :آتروفی در محل های تزریق عضلانی

سایر عوارض :افزایش اشتها، پانکراتیت، پرمویی، نشانه های گوشنگوئید، سندرم قطع مصرف دارو (تهوع، خستگی، بی اشتهایی، تنگی نفسف کمی فشار خون، کمی قند خون، درد عضلانی، درد مفصل، تب، سرگیجه و غش) . قطع ناگهانی مصرف دارو ممکن است مخاطره آمیز باشد و یا بیماری زمینه ای را تشدید کند . بی کفابتی حاد غده فوق کلیوی ممکن است به دنبال افزایش استرس (عفونت، جراحی، صدمه) یا قطع ناگهانی مصرف دارو بعد از مصرف طولانی مدت آن بروز کند .

1. برای به حداقل رساندن تحریک گوارشی شکل خوراکی دگزامتازون، باید بعد از غذا مصرف شود.

2. از قطع ناگهانی مصرف دارو بعد از استفاده طولانی( بیش از 3 هفته) پرهیز گردد.

3. در طول درمان مصرف سدیم باید محدود شده و مصرف مکمل های حاوی پتاسیم توصیه می شود.

4. معاینات چشم پزشکی در طول درمان دراز مدت، به طور مرتب باید انجام گیرد.

در دمای اتاق نگهداری شود. دور از نور و در دمای کمتر از 30 درجه سانتی گراد نگهداری گردد. از یخ زدگی محافظت گردد.