نگاهی به قبرستان رازآلود سفیدچاه اولین قبرستان مسلمانان ایران
قبستان سفیدچاه اولین قبرستان مسلمانان ایران است که قدمتی در حدود 1200 سال دارد و با نقش های عجیبی که بر روی سنگ های این قبرستان دیده می شود معروف شده است.
قبرستان سفیدچاه
این قبرستان که به قبرستان سپید نیز شناخته می شود در شهرستان بهشر در بخش یانه سر و روستانی سفید چاه واقع شده است که در دوره تیموریان تاسیس شده و نخستین قبر مسلمانان ایران به حساب می آید.
در این روستا رسم بوده که سنگ قبر مردگان بر اساس شغلی که داشتند حکاکی می شده، اما بعد از از مرگ آخرین ستگ تراشان و حکاکان مصیب محله، این نوع حکاکی هم دیگر بر روی سنگ های ایجاد نشد و فوت شدگان روستا با سنگ قبرهای جدیدتر دفن می شدند.
در این قبرستان افرادی معروفی به خاک سپرده شده اند. قبر حاکم شمال، ابراهیم، منصور و عبدالرحمن سه فرزند امام هفتم و چندین تن از سادات مرعشی که زمانی در آمل حکومت می کردند در سفیدچاه موجود است.
ضریح چوبی امامزاده با گنبد نقرهگونش بنا بر نوشتهی کندهکاری شده روی آن ۸۴۰ سال قدمت دارد.
سنگ قبر در هر کشور و منطقه ای تحت تاثیر فرهنگ و معماری آنجا می باشد. سنگ قبرهای اسپانیا و آفریقا قوس های هلالی نعل اسبی دارند که خاص آن مناطق است. در جهان اسلام نیز سنگ قبرها دارای شکل های متنوعی هستند که نشان دهنده معماری همان منطقه هستند.
در فسیدچاه سنگ قبرها به شکل محرابی و صندوقی هستند که در دوی این اشکال در ایران دارای پیشینه معماری هستند. طرح محرابی شکل متعلق به دوران میترایسم است. بعد از اسلام از سده چهارم هجری قمری به بعد بر سنگ مزارها حکاکی شد. این سنگ قبرهای حربی شکل در سفید چاه دارای تصاویر نمادین ارانی هستند که مفاهیم پیچیده زندگی، مرگ و رستاخیز را در خود نشان می دهند.
نخستین قبرستان مسلمانان ایران
محراب مکانی است که چه پیش از اسلام و چه پس از آن، دریچهای رو به سوی خدا و حقیقت هستی تلقی میشده و کندن تصویر آن بر سنگ قبرها بیربط نیست. در سنگ قبرهای محرابی قبرستان تاریخی سفید چاه، از نقوش تزیینی به ویژه اسلیمی و هندسی به صورت متقارن، در تمام سطوح استفاده شده است و از نظر تنوع به سه دسته تقسیم میشود: نقوش اسلیمی، نقش هندسی و نقوش نمادین یا سمبولیک. سنگ قبرهای محرابی شکل سده نهم هجری قمری سفید چاه، دارای ویژگیهای محراب هستند، یعنی سنگ قبرها دارای دو تا سه طاق نمای تودرتو با قوسهایی است و حواشی اول آنها معمولا دارای تزیینات گل برگ اسلیمی به شیوه «آژده» است و حاشیه دوم دارای صلوات کبیر و بعضا حاشیه سوم شامل حدیث یا دعاست و متن وسط به نام متوفی و تاریخ وفات اختصاص دارد. در بعضی از سنگ مزارها از نقش سمبولیک قندیل استفاده شده و در وسط آن کلمه الله نوشته شده است.
سنگ مزارهای سده دهم و یازدهم علاوه بر تزیینات اسلیمی که کاملا به صورت متقارن انجام شده از نقوش هندسی نیز برخوردار است و با ظرافت و زیبایی دایرههای تزیینی و گلهای چندپر که نماد گردونه خورشید است بر آنها حجاری شدهاند. قاببندی حاشیه، پیشانی، لچکها و طرح طاق نمای سنگ مزارها و نیز شیوه کتیبه نگارهای سده نهم با سده دهم و یازدهم کاملا متفاوت است و سنگ مزارهای سده سیزدهم و چهاردهم نیز از نظر تزیینات سمبولیک ابزار کار که نشانگر پیشینه متوفی است، از سنگ قبرهای سدههای پیشین متمایز است.
عکس های قبرستان عجیب
در این قبرستان تاریخی، معدود سنگ مزارهای صندوقی نیز وجود دارند. قدیمیترین سنگ قبر صندوقی به تاریخ ۸۹۶ هجری قمری تعلق دارد و تعدادی سنگهای صندوقی نیز بر فراز تپه قبرستان در جهت شمالی قبرستان سفید چاه به دست آمده است که به دلیل فرسودگی زیاد، قابل مطالعه نیستند.
سنگ قبر قدیمی
نقوش هندسی حک شده روی سنگمزارها عبارتند از دایره، مربع و مثلث. این تصاویر هندسی کلید رمز عناصر مهمی چون زندگی و رستاخیز پس از مرگ است. دایره در اساطیر، عرفان و ادبیات شرق پیش از هر چیز نقطهای است گسترش یافته، سمبولیسم و تفسیر نمادین کمال، یکپارچگی و نبود هر نوع تمایز و ناهمگونی و دایره، و نمادی از خلاقیت یا خلق هستی نیز هست. همین طور مفهوم ابدیت را در خود دارد.
در سنگ گورهای مورد بررسی علاوه بر نقوش هندسی از عناصر نمادین دیگری نیز بسیار استفاده شده است، از جمله: آینه، سرو، دو کبوتر، انار و گل انار، خوشید، چلیپا و… که همه در ادبیات، عرفان و فلسفه شرق مفاهیم معنویای را در بر دارند.
از اعتقادات جالب اهالی این روستا این است که اگر در این قبرستان دفن شوند جسد آنها سالم باقی میماند یا بر اثر فشار قبر جسد هیچ آسیبی نمیبیند. بر اساس بررسیهای انجام شده توسط پژوهشکدههای مختلف خاکشناسی، خاک این قبرستان دارای آهک بسیار بوده و اجساد در این گونه خاکها با زمانی طولانیتر نسبت به باقی انواع خاک تجزیه میشوند که البته در سالم ماندن جسد نقش سنگ لحد و جنسش و نوع قرار دادنش هم بیتأثیر نیست و شاید به همین دلیل جاودانه ماندن اجساد بوده که افراد مهم و سرشناس اطراف را در این قبرستان دفن میکردند. در این قبرستان از تخته سنگهای کوههای اطراف برای سنگ لحد استفاده میشود که این هم در دوام جسد موثر است، ولی در باقی قبرستانها به جای سنگ از تخته چوبی استفاده میشود که خیلی زودتر از سنگ تجزیه خواهد شد و علت نامگذاری این قبرستان به سفیدچاه هم رنگ خاک سفیدش است که ناشی از آهک بسیار آن است.
این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۸۴۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.