اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) چیست؟ علائم و درمان

اختلال استرس پس از سانحه یک اختلال روانی است که برخی از افراد پس از تجربه یا مشاهده یک رویداد آسیب زا به آن مبتلا می شوند. در علم روانشناسی به این اختلال سلامت روان، اختلال PTSD گفته می شود. اکثر افرادی که با رویدادهای آسیب زا جسمی یا عاطفی مواجه می شوند، با گذشت زمان و مراقبت از خود معمولاً بهبود می یابند.

برخی دیگر از افراد تا مدت زیادی درگیر افکار و احساسات شدید و مزاحم مرتبط با آن رویداد هستند و این مسئله در عملکرد روزانه شان اختلال ایجاد می کند. علائم آن ممکن است شامل کابوس و اضطراب شدید و همچنین افکار غیر قابل کنترل در مورد آن رویداد باشد.

نمونه هایی از رویدادهایی که می توانند باعث بروز این اختلال شوند شامل تصادف، آتش سوزی، جنگ، سوء استفاده جنسی، جنایت و مرگ عزیزان هستند. طبق آمار، بین 7 تا 8 درصد از مردم جهان درگیر اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) هستند و زنان را بیشتر از مردان تحت تاثیر قرار می دهد.

بهتر است بدانید که اختلال استرس پس از سانحه می تواند در هر سنی بروز کند و تا ماه ها یا حتی سال ها ادامه داشته باشد. از این رو، درمان به موقع تحت نظر روانپزشک برای کاهش علائم و بهبود عملکرد بیمار اهمیت زیادی دارد. در این بخش قصد داریم درباره اختلال استرس پس از سانحه و علائم و روش های درمان آن اطلاعاتی را در اختیار شما قرار دهیم. پس تا انتها با ما همراه باشید.

اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) چیست؟

اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD یک مشکل سلامت روان است که ممکن است پس از تجربه رویدادهای آسیب زا ایجاد شود. اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD ناشی از تجربه رویدادهای ناگوار است. بنابراین طبیعی است که برای اولین بار متخصصین توانسته اند این اختلال را در جانبازان جنگ تشخیص دهند، به دلیل این که شدت تجربه های ناگوار این افراد بیشتر از سایر افراد است. در گذشته از اختلال استرس پس از سانحه با نام های دیگری مانند شلیک شوک نیز یاد می کردند، اما این اختلال مختص سربازان نیست و گروه های دیگر نیز ممکن است به آن دچار شوند.

طیف وسیعی از تجربه های آسیب زا می توانند دلیل محکمی برای بروز اختلال استرس پس از سانحه باشند. وقتی یک اتفاق آسیب زا در زندگی شما رخ می دهد، شما را به شدت آسیب پذیر می کند و قلب شما را تکان می دهد. در این شرایط که درگیر این احساسات ناخوشایند هستید، ممکن است دنیا را دیگر جای امنی ندانید و دنیا را جایی برای وقوع اتفاقات ناخوشایند و تلخ ببینید.

علائم اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

اگر چه علائم اختلال اضطراب پس از سانحه معمولا در عرض یک ماه بعد از تجربه رویداد آسیب زا شروع می شوند؛ اما در برخی موارد این علائم ممکن است تا سال ها بروز پیدا نکنند. بدون شک بروز این علائم باعث ایجاد مشکلات قابل توجهی در موقعیت های اجتماعی، کاری و یا حتی روابط افراد می شود.

همچنین این علائم می توانند در توانایی فرد برای انجام کارهای عادی روزمره تداخل ایجاد کنند. در علم روان پزشکی، علائم اختلال استرس پس از سانحه به 4 نوع علائم آزار دهنده، اجتناب از بیان حادثه، تغییرات منفی در تفکر و خلق و خلو و تغییر در واکنش های فیزیکی و احساسی دسته بندی می شوند.

علائم آزاردهنده اختلال استرس پس از سانحه

فلاش بک ها و احساس یا رفتار به طوری که گویا قرار است حادثه تروماتیک دوباره اتفاق بیفتد. در موارد حاد، ممکن است از اتفاقاتی که پیرامون شما رخ می دهد آگاه نباشید.
دیدن کابوس های ترسناک شبانه در مورد حادثه
داشتن خاطرات ناخواسته از حادثه، که به عنوان افکار مزاحم شناخته می شوند و بسیار ناراحت کننده و طاقت فرسا می باشند.
پریشانی و برانگیختگی شدید عاطفی یا واکنش های فیزیکی به چیزی که فرد را به یاد رویداد آسیب زا می اندازد.

علائم اجتنابی اختلال استرس پس از سانحه

احساس گسست یا فاصله گرفتن از افرادی که فرد قبلا احساس صمیمی بودن با آن ها داشته است.
ناتوانی در به یاد آوردن قسمت هایی از حادثه تروماتیک
عدم تمایل به صحبت کردن یا فکر کردن در مورد رویداد تروماتیک
اجتناب از مواجهه با خاطرات، افکار، احساسات، افراد، اشیاء و مکان هایی که مربوط به حادثه تروماتیک هستند. این ممکن است شامل اجتناب از تلویزیون یا سایر رسانه ها که به حادثه می پردازند باشد، به خصوص اگر انجام این کار باعث پریشانی فرد شود.

علائمی که بر خلق و خو تاثیر می گذارند

مشکل در تمرکز کردن
بروز مشکلات روانی مانند افسردگی، فوبیا و اضطراب
احساس جدایی و بیگانگی از دیگران و بی حسی عاطفی و ذهنی
تجربه مکرر احساسات منفی مانند وحشت، ترس، خشم، گناه و شرم
ناتوانی در تجربه احساس شادی، محبت و رضایت
ناتوانی در به خاطر سپردن برخی از جنبه های رویداد
کاهش علاقه به زندگی و بی انگیزه شدن نسبت به فعالیت هایی که فرد قبلا از آن ها لذت می برد یا می توانست آن ها را به طور منظم انجام دهد.
سرزنش کردن خود یا دیگران به دلیل رخ دادن حادثه تروماتیک یا عواقب آن.

علائم برانگیختگی و واکنش پذیری اختلال استرس پس از سانحه

احساس تنش و اضطراب مزمن
افزایش حساسیت و واکنش افراطی به صداها یا حرکت هایی که حادثه تروماتیک را یادآوری می کنند.
دشوار شدن خوابیدن و تداوم خواب یا داشتن خواب بی کیفیت و دیدن کابوس
انجام کارهای خطرناک یا خود تخریبی
تحریک پذیری و پرخاشگری کلامی یا فیزیکی نسبت به افراد یا اشیاء. این پرخاش ها ممکن است نتیجه تجربه کردن چیزی باشند که فرد را به یاد حادثه تروماتیک می اندازد.

علل ایجاد اختلال استرس پس از سانحه

اگر سانحه ای مرگبار یا تهدید آمیز مانند آسیب جدی یا تجاوز جنسی برای شما اتفاق افتاده باشد یا آن را مشاهده کرده باشید و یا حتی خبرش به شما برسد، ممکن است دچار اختلال استرس پس از سانحه شوید. به طور کلی استرس پس از سانحه مانند اکثر اختلالات روانی به دلیل ترکیبی از موارد زیر ایجاد می شود:

رویدادهای استرس زا، مانند آزار جسمی در دوران کودکی، خشونت جنسی، حمله فیزیکی، تهدید شدن با سلاح و تصادف
خصوصیات انتسابی شخصیت که اغلب سرشت نامیده می شود
به ارث بردن خطر ابتلا به اختلال روانی، مانند سابقه ی خانوادگی افسردگی و اضطراب
نحوه ی تنظیم مواد شیمیایی و هورمون هایی که بدن در واکنش به استرس ترشح می کند توسط مغز
داشتن مشکلات سوء مصرف مواد مخدر و نوشیدن بیش از حد الکل

درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

روش درمان این اختلال در هر فرد متفاوت است؛ چرا که افراد سطح بیماری متفاوت و علائم مختلفی را تجربه می کنند. درمانی که برای یک فرد مؤثر است ممکن است برای فرد دیگری مؤثر نباشد. برخی از افراد ممکن است نیاز داشته باشند که درمان های مختلفی را امتحان کنند تا بهترین درمان را برای نشانه های اختلال استرس پس از سانحه پیدا کنند.

صرف نظر از این که کدام گزینه را برای درمان انتخاب کرده اید، در مرحله اول حتماً باید یک پزشک متخصص بهداشت روانی را برای کنترل و درمان اختلال PTSD انتخاب کنید و به آن مراجعه کنید. روش اصلی درمان برای افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، روان درمانی های کوتاه مدت خاص است. به طور کلی از چندین نوع روش درمانی ممکن است برای درمان کودکان و بزرگسالان مبتلا به این اختلال استفاده شوند. در ادامه برخی از این روش های درمان را شرح می دهیم:

درمان شناختی رفتاری

روش درمان شناختی رفتاری یا CBT کمک می کند تا الگوهای شناختی که شما را درگیر نگه می دارند، مانند باورهای منفی در مورد خودتان و خطر وقوع دوباره چیزهای آسیب زا را بشناسید. استفاده از این روش درمان باعث می شود تا شما مکانیسم های دفاعی مناسب برای مقابله با محرک ها و علائم ایجاد کنید و نحوه تفکر خود را تغییر دهید.

درمان شناختی رفتاری به مرور زمان به شما کمک می کند که احساس بهتری داشته باشید و رفتارتان بهبود یابد. این درمان معمولا به صورت یک به یک ارائه می شود، البته شواهدی وجود دارند مبنی بر این که درمان شناختی رفتاری متمرکز بر تروما در قالب گروهی نیز قابل ارائه است.

مواجهه درمانی

روش مواجهه درمانی به شما کمک می کند تا با خیال راحت با موقعیت ها و خاطراتی که به نظرتان ترسناک می آیند، رو به رو شوید و با محرک هایی که باعث اضطراب می شوند، به طور موثر مقابله کنید و به تدریج خود را نسبت به آن ها حساسیت زدایی کنید. معمولا مواجهه درمانی برای رفع فلاش بک ها و کابوس ها موثر است.

حساسیت زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم

این تکنیک از حرکات چشم برای کمک به مغز جهت پردازش خاطرات تروماتیک و مقابله با آن ها استفاده می کند و باعث می شود نحوه واکنش خود را به آن ها تغییر دهید. در این روش روان درمانگر از شما می خواهد که حادثه تروماتیک را به یاد آورید و این که آن حادثه باعث می شود که چگونه فکر و احساس کنید. در حالی که این کار را انجام می دهید، از شما می خواهد که حرکات چشم را انجام دهید یا نوعی (تحریک دو جانبه) مانند ضربه زدن با دست را انجام دهید.

ثابت شده است که این کار باعث کاهش شدت عواطفی می شود که پیرامون خاطره تروماتیک تجربه می کنید و به بر طرف شدن تروما کمک می کند. حساسیت زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم باید توسط متخصص آموزش دیده ارائه شود. حساسیت زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم معمولا طی 8 تا 12 جلسه 60 تا 90 دقیقه ای ارائه می شود.

برخی اشکال دیگر درمان های گفتاری ممکن است جهت هدف قرار دادن علائم خاص (مانند خواب بی کیفیت) برای افرادی که واکنش مناسب به حساسیت زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم یا درمان شناختی رفتاری متمرکز بر تروما ندارند، مفید باشند.

گروه درمانی

در گروه درمانی شما با افرادی که همان ترومای مشابه با شما را گذرانده اند، در یک گروه تحت نظر روانشناس گروه درمانگر شروع به درمان می کنید. گروه درمانی به افراد مبتلا به پی تی اس دی کمک می کند تا درک کنند که فقط خودشان این فاجعه را تجربه نکرده اند.

دارو درمانی

اگر برای درمان اختلال استرس پس از سانحه خود سایر درمان ها را امتحان کرده اید و موثر نبودند، ممکن است پزشک شما داروی ضد افسردگی و داروهای ضد اضطراب تجویز کند. مهار کننده انتخابی بازجذب سروتونین داروی ضد افسردگی است که می تواند به کاهش علائم اختلال استرس پس از سانحه مانند اضطراب و اختلالات خواب کمک کند.

همچنین اگر افسردگی را تجربه می کنید، داروی ضد افسردگی می تواند کمک کننده باشد. اگر مهار کننده انتخابی بازجذب سروتونین موثر واقع نشد، ممکن است داروی دیگری برای شما تجویز شود، اما این کار معمولا باید به توصیه متخصص سلامت روان انجام شود.

روش هایی برای مقابله شخصی اختلال استرس پس از سانحه

مقابله فعال بخش مهمی در مسیر بهبودی است، چرا که فرد را قادر می سازد تا تاثیر رویدادی را که تجربه کرده است بپذیرد و برای بهبود وضعیت خود اقدام کند. از موثر ترین راهکارها در این زمینه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

تمرین تکنیک های آرامش بخش مانند مدیتیشن
پذیرش این نکته که از بین رفتن علائم به زمان نیاز دارد
انجام برخی فعالیت های بدنی مانند شنا، پیاده روی یا یوگا
پذیرش این نکته که ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه نشانه ضعف نیست، بلکه ممکن است برای هر کسی اتفاق بیفتد.
پیدا کردن فردی برای اعتماد کردن به او
گذراندن وقت با افراد دیگری که می دانند چه اتفاقی افتاده است.
شرکت در فعالیت های مورد علاقه و لذت بخش
گوش دادن به موسیقی آرام یا گذراندن وقت در طبیعت

چه زمانی باید به روانپزشک مراجعه کنیم؟

پس از مواجهه با یک رویداد آسیب زا، مراجعه منظم به روان پزشک اهمیت دارد. به خصوص اگر علائم شما به مرور زمان بدتر شده و موجب اختلال در فعالیت های روزمره تان می شوند. اگر بیش از 1 ماه است که افکار و احساسات آزار دهنده ای در مورد یک رویداد آسیب زا دارید و احساس می کنید که در کنترل زندگی به مشکل برخورده اید، با پزشک متخصص مغز و اعصاب یا روان پزشک صحبت کنید. دریافت درمان در اسرع وقت می تواند به جلوگیری از بدتر شدن علائم این اختلال کمک کند. اگر در حال تجربه کردن افکار خودکشی یا آسیب رساندن به خود هستید، حتما از خدمات اورژانس پزشکی استفاده کنید.