پرورش و رشد گیاه عشقه | آشنایی با گیاه عشقه و نگهداری آن
گیاه عشقه دارای برگ هایی است که به صورت دایره ای دور ساقه مستقیمی می پیچند. گل های چتری سبز مایل به زرد در مرکز این گیاه می رویند و انگور قرمز تولید می کنند. در ادامه اطلاعاتی در مورد رشد و پرورش گیاه عشقه را ارائه کرده ایم.
آشنایی با گیاه عشقه
عشقه گیاهی است پیچنده، بالارونده، با برگ های کوچک، سبز و قلبی شکل که در صورت نزدیک بودن به درخت، دیوار، داربست یا صخره از آن بالا می رود؛ در غیر این صورت روی زمین می خزد و به عنوان گیاه پوششی عمل می کند.
پیچک، پاپیتال و داردوست، از دیگر اسامی رایج این گیاه در زبان فارسی است.
طول بزرگ ترین ساقه ی بالارونده یا خزنده این پیچک به پنجاه متر هم می رسد. گل های این گیاه به رنگ زرد مایل به سبز است که 8 تا 10 سال بعد از کاشت آن ظاهر می شوند. عمر عشقه 400 تا 500 سال و حتی 1000 سال گزارش شده است. میوه ی رسیده آن دارای مواد سمی است. محل رویش این گیاه در ایران جنگل های شمالی از آستارا تا گرگان و نیز در تهران است. این گیاه بومی آسیا، اروپا و شمال ایران است. این گیاه در مناطق کوهستانی مرطوب، کنار جویبارها و اراضی مرطوب می روید.
گیاه عشقه دارای برگ هایی است که به صورت دایره ای دور ساقه مستقیمی می پیچند. گل های چتری سبز مایل به زرد در مرکز این گیاه می رویند و انگور قرمز تولید می کنند. چین و چروک موجود در گردنه ی ریشه گویای میزان سن این گیاه است. این مسأله از اهمیت زیادی برخوردار است چرا که سن عشقه تا به چهار پنج سال نرسیده باشد، آماده بهره برداری نخواهد بود.
عشقه سفید (خشک و پوست کنده) یا عشقه قرمز (ریشه پوست دار و بخور داده شده قبل از خشک شدن) به صورت آب، آب و الکل
ترکیبات گیاه
فرآورده های حاصل از عشقه از ریشه و جوانه های بلند و نازک آن به نام مویه های ریشه تهیه می شوند. عناصر ترکیبات شیمیایی اصلی موجود در عشقه آسیایی عبارت است از جنسنوید (با نشان Rg1) گلوکان (پانکراس)، پلی ساکارید 2-3DPG، پپتید، مالتول و رغن مایع.صاره مایع الکل و به صورت انواع کپسول یا پودر است.
کاشت و پرورش گیاه عشقه
انواع
انواع گونه های آن عبارتند از
1ـ Hedera helix “Pedata” برگهای این گونه 5 لوبی، همانند پای مرغ، به رنگ سبز ـ خاکستری متالیک با رگههای سفید ـ خاکستری میباشد. این گونه برای پوشش زمین مناسب نمیباشد. ارتفاع آن به 4 متر (2 فوت) میرسد. ویژگیها:محیط نیمه سایه و خاک با زهکشی خوب را ترجیح میدهد و نسبت به سرما بسیار مقاوم است (تا 15ـ درجه سانتیگراد)
2ـ Hedera helix “Gracilis” این گونه دارای برگهایی با لوبهای نوک تیز به رنگ سبز تیره میباشد که در زمستان تا حدودی ارغوانی میشود. این گونه برای پوشش زمین مناسب نمیباشد . ارتفاع و میزان گستردگی آن 5 متر (15 فوت) است. ویژگی ها:محیط نیمه سایه و خاک بازهکشی خوب را ترجیح میدهد و نسبت به کاهش دما نیز بسیار مقاوم است (تا 15 ـ درجه سانتیگراد)3ـ Hedera helix “Woener” برگهای آن دارای لوبهای ضخیم سبز خاکستری با رگه های کمرنگ بوده که در زمستان ارغوانی میشوند. این گونه برای دیوارهای شمالی و شرقی بسیار مناسب است. ارتفاع آن به 4 متر (12 فوت) و میزان گستردگی آن به 3 متر (10 فوت) میرسد. ویژگیها:محیط نیمه سایه و خاک با زهکشی خوب را ترجیح میدهد و نسبت به کاهش دما بسیار مقاوم است (15 ـ درجه سانتیگراد) .4ـ Hedera helix“ Nigra” برگهای این گونه بسیار متراکم و کوچک و به رنگ سبز تیره هستند که در زمستان ارغوانی مایل به سیاه میشوند. این گونه برای دیوارهـای شـمالی کوتاه مناسـب است. ارتفـاع و میزان گستـردگی آن به 2/1 متـر (4 فوت) میرسد. ویژگیها :محیط نیمه سایه و خاک با زهکشی خوب را ترجیح میدهد و نسبت به کاهش دما بسیار مقاوم است (تا 15 ـ درجه سانتیگراد).5ـ Hedera helix “Atropurpurea” برگهای آن بسیار متراکم ، 5 لوبی و به رنگ سبز تیره میباشد که در زمستان ارغوانی میشوند. این گونه برای دیواره های سایه مناسب است. ارتفاع آن به 4 متر (12 فوت) و میزان گستردگی آن به 5/2 متر (8 فوت) میرسد. ویژگیها:محیط نیمه سایه و خاک با زهکشی خوب را ترجیح میدهد و نسبت به کاهش دما بسیار مقاوم است (تا 15 ـ درجه سانتیگراد) .6ـ Hedera helix “Adam” برگهای آن متراکم و کوچک و به رنگ سبز روشن میباشند که حاشیه آنها کرم مایل به زرد است. در گلخانه به صورت مداوم رشد میکند و اگر در فضای باز کاشته شوند امکان دارد در زمستان آسیب ببیند که خسارت آن جبران پذیر است. ارتفاع آن به 2/1 متر (4 فوت) و میزان گستردگی آن به یک متر (3 فوت) میرسد. ویژگیها :نور پسند بود و آفتاب کامل و خاک بازهکشی خوب را ترجیح میدهد و نسبت به کاهش دما نیمه مقاوم است (تا صفر درجه سانتیگراد را تحمل میکند).7ـ Hedera helix “Eva” برگهای آن کوچک سه لوبی به رنگ سبز مایل به خاکستری با حاشیه کرم میباشد. در گلخانه به طور مداوم رشد میکند. در صورتیکه در فضای باز کاشته شود ممکن است در زمستان آسیب ببیند که ضایعات آن جبران ناپذیر است. این گیاه برای دیوارهای گرم مناسب است. ارتفاع آن به 2/1 متر (4 فوت) و میزان گستردگی آن به یک متر (3 فوت) میرسد. ویژگیها :آفتاب کامل به همراه خاک با زهکشی خوب را ترجیح میدهد و نسبت به کاهش دما مقاومت نسبی دارد و تا 5ـ سانتیگراد را تحمل میکند.8ـ Hedera helix “Anne Marie” برگهای این گونه در اندازه متوسط 6 لوبی به رنگ خاکستری مایل به سبز روشن با حاشیه کرم میباشد. این گیاه اغلب در گلخانه و به عنوان گیاه آپارتمانی کشت میشود و در فضای باز در زمستان آسیب میبیند که ضایعات آن جبرانناپذیر است از آن میتوان در محیط های سرپوشیده استفاده کرد. این گونه برای دیوارهای گرم مناسب است. ارتفاع آن به 2/1 متر (4 فوت) و میزان گستردگی آن به یک متر (3 فوت) میرسد. ویژگیها :آفتاب کامل به همراه خاک با زهکشی خوب را ترجیح میدهد و نسبت به کاهش دما مقاومت نسبی دارد و تا دمای 5ـ درجه سانتیگراد را تحمل میکند.9ـ Hedera helix “Galcier” برگهای آن مثلثی به رنگ نقرهای، سبز مایل به خاکستری با یک حاشیه سفید باریک میباشد. این گونه برای پوشش زمین و دیـوارها مناسب است. ارتفـاع آن به 3 متر (10 فوت) و میـزان گستردگی آن به 2 متر (6 فوت) میرسد. ویژگیها:آفتاب کامل و خاک با زهکشی خوب را ترجیح میدهد و نسبت به کاهش دما بسیار مقاوم است (تا 15 ـ درجه سانتیگراد) .10- Hedera helix “Heise” برگهای این گونه کوچک به رنگ سبز خاکستری با رگه های کرم میباشد. این گونه جهت پوشش زمین و محوطه های سرپوشیده و بسته مناسب است. ارتفاع آن به 30 سانتیمتر (12 اینچ) و میزان گستردگی آن به 60 سانتیمتر (24 اینچ) می رسد. ویژگی ها :محیط نیمه سایه با خاک زهکشی خوب را ترجیح میدهد و نسبت به کاهش دما مقاومت نسبی دارد و تا دمای 5 ـ درجه سانتیگراد را تحمل میکند.
تکثیر
پاپیتال را می توانید به آسانی از اواسط بهار تا اواخر تابستان تکثیر کنید. البته گیاهانی که در بهار تکثیر می شوند مقاوم تر هستند. با یک چاقوی تیز قلمه های ساقه ای و یا انتهایی را به طول 10تا 12 سانتیمتر، از ساقه های رونده جدا کنید و به روش کشت مستقیم قلمه درون گلدان ، آنها را در گلدانی با قطر دهانه 9 سانتیمتر ، حاوی کمپوست بذر و قلمه بکارید. خاک را نسبتا مرطوب کنید و با کیسه پلاستیکی شفاف قلمه ها را بپوشانید . بعد از یک ماه ریشه دهی انجام می شود. شما می توانید کیسه پلاستیکی را برداشته و گلدان را در تور مناسب ، ولی دور از تابش مستقیم خورشید قرا دهید. قلمه ها در آب هم ریشه می دهند. پاپیتالها در هوای خنک هم رشد می کنند اما سعی کنید در طول تکثیر ، دمای محیط 18 تا 20 درجه سانتیگراد باشد.
شرایط نگهداری
محیطی نیمه سایه یا سایه بر روی دیوارهای شمالی و شرقی مناسب است. دیواره های جنوبی آفتابگیر برای این گیاه بسیار گرم است. انواع پاپیتال که دارای برگ سبز هستند قادر به تحمل محیط های سایه شدید میباشند، در حالی که انواع ابلق آن طالب نور بیشتری هستند و در نور آفتاب رنگ زیباتری دارند.
انواع مختلف خاکها را به شرط آن که زهکش خوبی داشته باشند تحمل میکنند اما در خاکهای غنی و آلی سریعتر ریشه دوانی مینمایند.
اگر به خوبی استقرار یافته باشد میتواند شرایط کم باران و درجه حرارت بالا را برای مدتی تحمل کند اما اگر آبیاری عمیق صورت گیرد رشد گیاه بهتر و انبوه تر خواهد بود. بهتر است فواصل آبیاری طوری تنظیم شود که خاک رطوبت متعادلی داشته باشد. خشکی بیش از حد باعث کندی رشد و آبیاری زیاد سبب زردی برگها و ریزش آنها میگردد.
غبارپاشی:تابستان هر روز غبارپاشی کنید . اگر هوا خنک بود هفته ای 1 بار غبارپاشی کنید و برای تامین رطوبت دایمی از زیر گلدان سنگریزه دار و آب استفاده کنید بدون تماس آب با ته گلدان
خاک:انواع کمپوست لیمونی و پیت و یا خاک باغچه همراه کمی تورب یا خاک برگ دوستدار خاک قلیایی میباشد.
کوددهی:3 گرم در لیتر هر 2 هفته 1 بار با اضافه نمودن کودهای مخصوص گیاهان زینتی به صورت محلول از اردیبهشت تا مهر ماه
عوارض و درمان
برگها در تابستان رنگ خود را از دست داده اند:نور زیاد است،گیاه را به محل کم نور منتقل کنید.
لکه های نقره ای روی برگهاست:حشره تریبس عامل این نارسایی است،سمپاشی با سم نفوذی حشره کش هر دو هفته یکبار طبق دستور توصیه میشود.
برگها چروکیده و خشک میشوند:هوا گرم و خشک است،غبارپاشی را فراموش نکنید،گلدان را به محل خنک و مرطوب منتقل نمایید.
برگها بد شکل و حشرات چسبنده و سبز رنگی روی انها مشاهده میشود: با سم حشره کش نفوذی و سمپاشی طبق دستور این افت را از بین ببرید.
برگها رنگ پریده و لکه های قهوه ای روی انها ظاهر میشوند:لکه ها را با پنبه آغشته به محلول سم حشره کش نفوذی خیس کنید و یا ظبق دستور تا رفع علائم هر دو هفته یکبار سمپاشی کنید
برگها حالت ابلق بودن خود را از دست داده اند و رنگ ها سبز است:تغذیه مصنوعی زیاده از حد عامل ان است،یا محیط تاریک،گلدان را به محل روشن تر منتقل نمایید یا تغذیه را تا بهار اینده قطع کنید.
برگها زرد و در زیر انها تارهای عنکبوت به چشم میخورد:با سم کنه کش کنه های قرمز رنگ ریز را طبق دستور از بین ببرید.
ساقه ها بلند و منحرف شده اند و فاصله بین دو برگ زیاد و برگها می افتند:هوا سرد است و نور کافی نیست،گلدان را به محل گرم و با نور بیشتر منتقل کنید.
برگها در تمام سطوح گلدان سیاه میشوند:ابیاری زیاده از حد عامل ان است،فاصله بین دو ابیاری را تا خشک شدن خاکهای سطحی گلدان به تعویق بیاندازید
لکه های سیاه ابکی روی برگهاست:قارچ عامل این بیماری است،با سم قارچ کش طبق دستور سمپاشی کنید.
خواص و مضرات گیاه عشقه
خواص دارویی
دارویی جهت درمان زخم ها، به عنوان خلط آور و به علت ساپونین های استروئیدی موجود در آن به عنوان محرک جنسی استفاده می شود. برگ این گیاه اثر صفرابر، تصفیه کننده خون و خلط آور دارد و از آن در درمان سیاه سرفه، التهاب نای، برونشیت های مزمن، روماتیسم و نقرس، ترشحات مهبلی و پایین آوردن فشار خون استفاده می شود.
طرز استفاده:جهت درمان زخم ها برگ داردوست به مقدار 15 گرم به صورت دم کرده در یک لیتر آب و جهت شستشوی زخم ها استفاده می شود. عشقه سبب افزایش میزان توانایی، قوت و شادابی می شود. این خواص سبب می شود عشقه آسیایی همانند قهوه نقش یک محرک را بازی کند. اما داروهای محرک غالباً کنشهای بخشهای اصلی بدن را سامان می بخشند و زودرنجی، طپش قلب، اعتیاد و نگرانی در زمرة پاره ای از عوارض جانبی ناشی از مصرف این گیاه است. از طرف دیگر عشقه هیچگونه عارضه منفی از خود بر جای نمی گذارد و در طول حداقل 2000 سال گذشته به راحتی از آن استفاده شده است.
اگر از نوعی بیماری رنج می برید ممکن است پزشک معالج شما مصرف عشقه را تجویز کند. اگر آدم پا به سن گذاشته ای بوده باشید، مصرف عشقه می تواند فاصله زمانی لازم برای رجعت از حالت بیماری یا جراحی را کوتاهتر کند. مصرف این داروی گیاهی سبب میشود که مواظب افکار خود نیز باشید. اگر کسی هستید که دچار سرماخوردگیها یا گلودردهای زیادی میشوید، می توانید برای درمان برخی از این حالات به مصرف عشقه متوسل شوید. عشقه آسیایی در رفع مشکل عدم تمرکز نیز شما را کمک می کند. کشتی گیران برای افزایش میزان مقاومت بدن و توان آن از عشقه استفاده می کنند، در هر کدام از این شرایط عشقه به مثابه نوعی ژن تطبیق شدنی عمل می کند که به بدن کمک می کند تا با اثرات هر نوع فشار روحی اعم از اینکه ویروس، باکتری، احساس و عاطفی، روحی یا فیزیکی بوده باشد مبارزه کند. اثرات فشار روحی ممکن است به اندازة انواع سردردها یا سرماخوردگیها چندان جدی نباشد، لیکن می تواند در پاره ایی مواقع نظیر پیری زودرس و سریع، زوال حافظه. بیماری قلبی، سرطان و آرتریت از حدت و شدت بیشتری برخوردار باشد. به هنگام مصرف عشقه در پی یافتن فرآورده های استاندارد آن باشید. دسترسی به فرآورده استاندارد تنها راه حصول اطمینان از کیفیت فرآورده گیاهی است. برای این منظور عشقه سفید یا قرمز را که به طور استاندارد حاوی 1/5 درصد جنسنوسید است که با علامت Rg1 مشخص شده است، مصرف کنید. مقدار تجویزی عبارت است از 1 تا 2 گرم ریشه تازه، 0/6 تا 2 گرم ریشه خشک شده یا 200 تا 600 میلی گرم عصاره مایع روزانه.
اگر سالم هستید و عشقه را به منظور افزایش بازدهی فیزیکی یا فکری خود، پیشگیری از مرض یا بهبود مقاومت بدن در قبال فشار روحی مصرف می کنید، مثلاً روزانه به مدت 15 تا 20 روز 1 تا 2 گرم ریشه تازه، 0/6 تا 2 گرم ریشه خشک، یا 200 تا 600 میلی گرم عصاره مایع سپس به مدت دو هفته مصرف آنرا قطع کنید. برای تقویت روند بهبودی پس از بیماری، افراد مسن باید روزانه دو بار 0/5 گرم عشقه آنهم به مدت سه ماه مصرف کنند، سپس مصرف آنرا متوقف کنند یا اینکه روزانه دو بار 0/5 گرم عشقه به مدت یک ماه مصرف و سپس دو ماه وقفه ایجاد شود. سپس در صورت مایل این روند مصرف از سر گرفته شود.
نکات ایمنی:انجمن فرآورده های گیاهان دارویی آمریکا عشقه آمریکایی را به عنوان یک گیاه درجه 2 ارزیابی کرده است که این رده بندی به معنای اعمال محدودیتهای خاصی است. در این مورد، فشار خون بالا محدودیت خاص است. در نتیجه افراد مبتلا به این عارضه نباید فرآورده های عشقه مصرف کنند.
افراد مبتلا به بیماری قلبی، دیابت و فشار خون پایین نیز باید در مصرف عشقه احتیاط کنند. از مصرف عشقه در صورت ابتلا به هر نوع بیماری جدی اجتناب ورزید. اگر باردار هستید از مصرف عشقه پرهیز کنید چون ایمنی آن در طول دوره بارداری هنوز اثبات نشده است.
تداخل های احتمالی:عشقه می تواند اثرات کافئین یا سایر محرکها افزایش دهد، سبب شود که احساس نگرانی یا عصبیت نمایید یا اینکه ضربان قلب و فشارخون شما افزایش یابد. ممکن است در اثر مصرف آن بیشتر عرق کنید، با مشکلات خواب مواجه شوید یا اینکه ضربان شما نامنظم گردد. عشقه می تواند اثرات سولفات فنلزین 0ناردیل) یا سایر داروهای ضد روانی یا داروهای فشارخون یا دیابت را افزایش دهد. این داروی گیاهی با استرویید تداخل پیدا می کند. اگر از این داروها مصرف می کنید هرگز بدون مشورت با پزشک معالج خود به سراغ آن نروید.
مضرات:به علت دارا بودن ماده سمی در ریشه و برگ این گیاه لذا حتی در استعمال موضعی باید دقت کرد.