دیسپارونیا چیست؟ درمان اختلال جنسی دیسپارونیا
اختلال جنسی شایعی به نام دیسپارونیا
گاهی مشکلات بین زن و شوهر و مشکلات شخصی‌‌ای که با هم دارند، باعث می‌شود این حالت به وجود آید.
شرم و حیا باعث می‌شود بسیاری از خانم‌هایی که این مشکل را دارند، به متخصص زنان مراجعه نکنند و هرطور هست، با این درد بسوزند و بسازند. البته شاید هم بتوان به آنها حق داد. بسیاری از آنها نمی‌دانند که این مشکل در دنیای پزشکی شناسایی شده و راه‌حل‌هایی برای درمان آن وجود دارد.
آنها نمی‌دانند باید به کدام متخصص یا مشاور مراجعه کنند و هنگام مراجعه چه بگویند و موضوع را چه‌طور مطرح کنند. این‌طور می‌شود که به علت درد غالبا از برقراری ارتباط زناشویی با همسرشان طفره می‌روند و همین، مشکلات خانوادگی‌‌شان را پیچیده‌تر میکند و گاهی همین مشکل قابل‌حل باعث از هم پاشیدن کانون خانواده‌ای می‌شود.
در این رابطه با دکتر افتخار، متخصص زنان و عضو هیأت علمی‌دانشگاه علوم پزشکی تهران و کلینیک سلامت خانواده گفتگو کرده‌ایم.
آیا علت درد در هنگام فعالیت زناشویی، کمبود محبت بین زن و شوهر است یا این درد منشا روانی دارد؟
گاهی ممکن است علت درد، روانی باشد. فرد اضطراب دارد یا چیزهایی که برایش تعریف کرده‌اند باعث نگرانی او شده و در نتیجه ناخودآگاه باعث انقباض عضلات کف لگن او می‌شود. این انقباض گاهی می‌تواند آن قدر شدید باشد که درد ایجاد کند. گاهی مشکلات بین زن و شوهر و مشکلات شخصی‌‌ای که با هم دارند، باعث می‌شود این حالت به وجود آید؛ مثلاً زنی شوهرش را قبول ندارد یا مردی زنش را کتک می‌زند؛ خب، ممکن است که این زن دچار درد در زمان نزدیکی شود چون شاید اصلاً نتواند یا نخواهد از شوهرش تبعیت کند.
گاهی اوقات هم مشکلات واژینیسموس وضعیتی است؛ مثلاً فرد در ازدواج اولش مشکلی نداشته اما حالا که بعد از طلاق دوباره ازدواج کرده، با شوهر دوم‌اش نمی‌تواند رابطه‌ای داشته باشد. این‌ها نشان می‌دهد که مسایل روانی مطرح است.
ممکن است علل جسمی هم در این رابطه دخالت داشته باشند؟
بله، این موضوع علل مختلفی دارد که یک سری علل ممکن است مربوط به خود دستگاه تناسلی باشد اما یک سری دردها ممکن است دردهای راجعه، زوجین اعضای بدن باشد یعنی در واقع مشکل در بخش دیگری است اما باعث درد در زمان نزدیکی می‌شود. مهم‌ترین نکته، علت‌شناسی این مشکل و پی بردن به عامل ایجادکننده آن است؛ از عفونت دستگاه تناسلی بگیرید تا جای زخم عمل جراحی، رادیوتراپی در منطقه، حتی در هنگام شیردهی هم به علت کاهش میزان استروژن خون، خشکی واژن اتفاق می‌افتد و می‌تواند باعث بروز درد شود. البته علل خارج دستگاه تناسلی زنانه هم مطرح هستند؛ مثلا سیگار، عدم تناسب وزن زن با همسرش، یبوست مزمن، سندرم روده تحریک‌پذیر و….
ممکن است این درد در اوایل ازدواج در دوران جوانی وجود نداشته باشد و در سنین میانسالی تازه شروع شود؟
بله؛ سندرمی وجود دارد که خانم‌هایی در سنین میانسالی و خانم‌هایی که نزدیک یائسگی هستند (مثلا 38 یا 40 سال به بالا تا زمان یائسگی که واقعاً علتش ناشناخته است) را مبتلا میکند. این خانم‌ها سوزش و احساس خشکی در ابتدای واژن دارند. زمانی که می‌خواهند اقدام به رابطه زناشویی کنند؛ آن خشکی، خیلی دردناک می‌شود و به همین دلیل، درد شدید باعث انقباض شدید عضلات کف لگن می‌شود و در نتیجه فعالیت زناشویی برایشان خیلی سخت و گاهی غیرممکن می‌شود.
با توجه به این فهرست بلندبالای علل که اشاره کردید، برای تشخیص باید چه کار کرد؟
برای تشخیص، فرد باید هم از نظر روانی بررسی شود و هم از نظر جسمی. زن و شوهرهم حتماً باید باهم ویزیت شوند. اولین گام این است که علت مشکل کاملاً مشخص شود. معاینه دقیق، بررسی هورمونی، بررسی عفونت ادراری و یک شرح‌حال خوب و کامل از زوجین و روابط‌شان باید گرفته شود. اینکه زن سابقه اسهال یا یبوست مکرر داشته، بررسی روان‌پزشکی، سابقه جراحی، سابقه مصرف داروها ، سوء‌مصرف مواد مخدر، الکل، سیگار و همه این‌ها را بررسی می‌کنیم و در کنارش اینکه روابط‌شان از اول ازدواج چه طور بوده و در نهایت با توجه به علل ایجادکننده، درمان را برنامه‌ریزی می‌کنیم.
اگر عفونت داشته، عفونت را برطرف می‌کنیم و اگر مشکل هورمونی بوده آن را رفع می‌کنیم. بسیاری از زوج‌ها ممکن است مشکل‌شان عدم آموزش جنسی درست باشد. با کمی‌صحبت، راهنمایی یا وسایل کمکی مشکل‌شان به خوبی حل می‌شود و اگر نیاز به مشاوره‌های روان‌شناسی وجود داشته باشد، به متخصصین مربوط معرفی می‌شوند. آماری که در کشورهای دیگر وجود دارد، نشان داده که تنها نیم تا یک درصد مشکلات آن قدر جدی می‌شود که درمان‌های تکمیلی نیاز دارد.
این درمان‌های دیگر که این گروه اندک به آن نیاز دارند، شامل چه درمان‌هایی است؟
در واژینیسموس‌ها یکی از کارهایی که انجام می‌شود، آموزش شل کردن عضلات است. (این افراد به تدریج یاد می‌گیرند که کدام عضلات را باید شل کنند)، یا استفاده از مشاوره‌های روان‌شناسی و یا تجویز دارو برای کاهش میزان اضطراب در زمان نزدیکی، در آخرین مرحله و زمانی که کارهای دیگر را نمی‌توان انجام داد از ترکیبات بوتولیسم استفاده می‌کنیم که با تزریق آن به عضلات، آنها برای 6 ماه شل می‌شوند و در این مدت ترس و اضطراب فرد از این رابطه از بین می‌رود.
نکته مهم این است که درمان‌ها باید دونفره باشد یعنی زن و شوهر هردو در برنامه درمانی و مشاوره قرار گیرند. این طور نیست که به خانم نسخه‌ای بدهیم و بگوییم که برود خانه. برای درمان هر دو نفر باید حضور داشته باشند و هر دو همکاری داشته باشند تا نتیجه بگیرند.
دیسپارونیا چیست؟
به هرگونه فعالیت زناشویی که همراه با درد باشد، دیسپارونیا یا فعالیت زناشویی دردناک می‌گویند. درد ممکن است با اولین نزدیکی اتفاق بیفتد که به آن اولیه می‌گویند و یا ثانویه باشد یعنی یک خانمی‌سال‌ها از زندگی زناشویی‌اش بگذرد و در سنین میانسالی دچار این دردها شود. برای تشخیص مشکل اصلی، نوع درد هم مهم است. گاهی ممکن است خانمی بگوید قبل از اینکه فرآیند فعالیت زناشویی شروع شود، درد شروع می‌شود و یا بعضی بیمارها حتی وقتی به آنها نزدیک هم نشده‌اند، احساس درد می‌کنند.
شدت درد هم فرق میکند. گاهی چند روز اول بعد از ازدواج شکایت شروع می‌شود و بعد کم‌کم و یا با درمان‌های خیلی ساده رفع می‌شود اما گاهی ممکن است درد آن چنان شدید باشد که اقدامات تخصصی‌تر را لازم داشته باشد.
علل جسمی دیسپارونیا
• عفونت در دستگاه تناسلی (واژینیت)
• عوارض جراحی؛ مثلاً گاهی فرد زایمان داشته و در جای برشی که ایجاد کرده‌اند، ممکن است بعداً حساسیتی ایجاد شود که در رابطه زناشویی دچار درد شود و یا جراحی‌های دیگر. البته زمانی که جراحی مربوط به دستگاه تناسلی است، احتمال ایجاد مشکل بیشتر است؛ مثلاً بعد از جراحی‌ای که به عنوان جراحی افتادگی رحم می‌شناسند.
• رادیوتراپی ممکن است باعث فیبروز و تغییر شکل درقسمت تحتانی دستگاه تناسلی شود. در این موارد نیز نزدیکی ممکن است باعث درد شدید شود.
• در یائسگی زودرس چون ترشح استروژن در بدن کم می‌شود و جریان خون داخل واژن کاهش پیدا میکند، در نتیجه واژن خیلی خشک شده و انعطاف‌پذیری آن کم می‌شود حتی تنگ شده و طول آن نیز کاهش می‌یابد. در این شرایط مراحل آماده‌سازی که در خانم‌ها باید برای رابطه زناشویی اتفاق بیفتد، برای این افراد نمی‌تواند به خوبی صورت بگیرد.
• در شیردهی، مقدار استروژن زنان پایین می‌آید و خانم‌های شیرده، دچار خشکی واژن می‌شوند. در این شرایط نیز مقاربت برای آنها ممکن است دردناک باشد.
• عفونت‌های داخل لگنی می‌تواند باعث ایجاد التهاب در لگن یا چسبندگی شود و نهایتا می‌تواند زمینه ایجاد درد را در زمان فعالیت زناشویی فراهم سازد. چسبندگی ثانویه به جراحی‌های قبلی از دیگر علل آن است حتی مریض در نتیجه جراحی‌های غیر زنان مثل آپاندیسیت یا جمع شدن مایع داخل لوله و التهابی که به دنبال آن ایجاد می‌شود، ممکن است نزدیکی خیلی دردناک داشته باشد.
• عفونت‌های مزمن مثانه
• سندرم روده تحریک‌پذیرو یبوست مزمن
• آندومتریوز؛ بیماری‌ای که در آن بافت داخل رحم به غیر از جای خود، در جای دیگری مثلاً داخل شکم کاشته می‌شود. این بیماری هم باعث چسبندگی خیلی شدید می‌شود. این گروه معمولاً علاوه بر مقاربت، قاعدگی دردناک نیز دارند. بعضی از این افراد ممکن است نازایی نیز داشته باشند. این افراد معمولاً دردهای عمیق در لگن خود احساس می‌کنند.
