در شب یلدا خانواده ها در سراسر ایران چه می کنند؟

شب یلدا آخرین شب پاییزی ندا از رسیدن چله اول را می دهد و به عنوان بزرگترین شب سال برای ما ایرانیان مناسبت خاصی به شمار می رود. در این شب آیین و مراسم خاصی توسط اقوام مختلف برپا می شود که به صورت کلی جمع شدن دور هم و میهمانی رفتن یکی از این رسومات است.

در گذشته در شب یلدا خانواده ها چه می کردند؟

در ایران باستان یکی از مهم ترین شب ها، شب چله بود که امروزه رسم و آیین آن همچنان بدون تغییر و پابرجا مانده است. این سنت دیرینه تا امروز نیز جایگاه خود را حفظ کرده و هم اکنون در سراسر ایران اجرا می شود.

شب یلدا مصادف با ۳۰ آذر در زمان غروب آفتاب تا زمان طلوع آفتاب یکم دی است. از این شب به بعد به مرور شب ها کوتاه و روزها بلند خواهد شد. یلدا به زبان سُریانی که زبان مسیحیان بوده به معنی زایش و تولد است. ابوریحان بیرونی تقویم شناس و دانشمند بزرگ ایرانی از این شب با نام میلاد اکبر و میلاد خورشید یاد کرده است.

تاریخچه شب یلدا به زمان های گذشته برمی گردد باستان شناسان قدمت آن را به ۷ هزار سال پیش تخمین زده اند. بر این ادعای خود به ظروف سفالی قبل از تاریخ استناد کرده اند که این ظروف دارای نقوش حیوانی ماه های ایرانی مانند قوچ و عقرب است.

بر اساس اینکه در زمان داریوش یکم، این آیین وارد تقویم ایرانیان شده تاریخ به رسمیت شناختن این شب را به ۵۰۰ سال پیش مربوط دانسته است. ایرانیان در زمان های گذشته دارای تقویم کلی نگر بودند که از آن در کشاورزی و دامپروری استفاده می کردند. آنها در سال دو بار شب چله داشتند از نظر آنها از تیره ماه چله تابستان و از دی ماه نیز چله زمستان وجود داشت. چله زمستان را نیز دو چله بزرگ و کوچک می دانستند.

از نظر پیشینیان چله بزرگ از شب یلدا شروع می شد که آغاز سرما بود و تا ۱۰ بهمن ادامه داشت. همچنین ۴ روز آخر چله بزرگ و ۴ روز شروع چله کوچک را چهار چهار می گفتند که بیشترین سرما در این روزها وجود داشت.

آداب و رسوم شب یلدا

در قدیم با نشستن دور کرسی یا آتش دورهمی بر پا می کردند و از نظر آنها آتش نماد کرسی بود که برای رفع تاریکی و نحسی اهریمن آتش روشن می کردند. داستان نویسی، شعرخوانی و مثل گویی در گذشتگان اجرا می شد که در دورهمی ها پیران مجلس به قصه گویی از پریان، دیوها و جانوران می پرداختند.

مردمان هر نقطه ای از کشور قصه های مختص به فرهنگ خود را بازگو می کنند. مثلا آذربایجانی ها قصه حسین کرد شبستری را نقل می نمایند. در این شب بزرگ فامیل به خواندن اشعار حافظ مشغول می شود و کوچکترها نیز به این اشعار گوش می دهند. کوچکتر ها در دل آرزویی می کنند و بعد از نیت کردن به کتاب حافظ تفال می کنند؛ بزرگ مجلس نیز برای آن ها فال می گیرد. بعد از باز کردن لای کتاب حافظ، غزل بالای سمت راست پاسخ فال می باشد و تفسیر شعر نیز معنی فال خواهد بود.

یکی از رسومات شب یلدا شاهنانه خوانی است که بزرگ مجلس برای کوچک ترها اشعار این کتاب را می خواند. در این ساعات رسم است که با خوردنی های زیاد از میهمانان پذیرایی می شود و میوه، آجیل و تنقلات از جمله این خوراکی ها می باشد.

مطلب مشابه: آداب و رسوم شب یلدا در ایران باستان و تحقیق در مورد شب یلدا

میوه شب یلدا

 انار و هندوانه از میوه های مهم شب یلدا به شمار رفته که انار از میوه های مقدس از دید مسلمانان است؛ چون در قرآن کریم از آن با نام میوه بهشتی یاد شده و بزرگان دینی توصیه به خوردن آن کرده اند. هندوانه از میوه های تابستانه است ولی در شب یلدا خورده می شود؛ زیرا یادآور گرمای تابستان و نماد خورشید می باشد.

گذشتگان بر این باور بودند که خوردن هندوانه در شب یلدا باعث می شود از بیماری در امان باشید و نماد فراوانی و برکت دارد. علاوه بر آن از دیگر میوه هایی مانند سیب، مرکبات، پرتقال، خرمالو، لبو، گلابی، کدو و غیره نیز در این شب استفاده می شود.

شب یلدا برای نوعروسان

نوعروسانی که تازه عقد کرده اند و سال اول ازدواجشان است این شب را جشن می گیرند؛ خانواده عروس شام تدارک می بیند و هدیه برای عروس آماده می کند. در سال دوم نیز برخی اقوام رسم دارند که خانواده عروس برای داماد هدیه تدارک ببیند و در این میان سفره مفصلی برای این شب می چینند.

خانواده عروس در این شب میزبان است و خانواده داماد هدیه هایی شامل لباس، آجیل، پارچه، کیف، میوه، کفش، طلا و غیره را در سبدهای چوبی تزئین شده قرار می دهد و به خانه عروس می برد. خانواده عروس نیز هدیه ای مانند لباس، کیف پول، کراوات، ساعت مچی، ادکلن و غیره را به عنوان پیش کش تقدیم داماد می کند.

شب یلدا بهانه ای شده تا عروس و داماد خانواده های خود را دور هم جمع کند و با جشن و شادی این شب را به اتمام برسانند. در گذشته این هدایا را خانواده داماد داخل سینی یا طبق قرار می داد؛ ولی امروزه سبدهای تزئین شده و گل آرایی شده بدین منظور تهیه می شود که هدایا داخل آنها قرار می گیرد و با شیوه ای مجلل و مدرن این مراسم برگزار می شود.

تم رنگ های یلدایی امروزه قرمز و سبز است که از تکنیک های مختلف هنر میوه آرایی نیز در چیدمان میوه، ژله، دسر و آجیل ها استفاده می شود. در این مراسم از رنگ قرمز بیشتر بکار خواهد رفت؛ چون این رنگ نماد عشق و محبت می باشد.

دیگر خوراکی های شب یلدا

در شب یلدا از انواع آجیل مانند فندق، بادام، گردو، پسته و غیره استفاده می شود و انواع میوه های خشک مانند انجیر، توت خشک، کشمش، برگ هلو، زردآلو و غیره نیز در سفره یلدا به چشم می خورد. دیگر خوراکی های مصرف شده در این ساعات شاهدانه، گندم بو داده، باسلق، پشمک، کیک، شیرینی، دسر و غیره است.

خوراکی های شب یلدا نماد شادکامی، فراوانی، تندرستی و برکت را دارد.

مطلب مشابه: پیامک شب یلدا و زیباترین جملات و متن های تبریک های شب یلدا

آیین های متنوع شب یلدا در نقاط مختلف ایران

در این شب بسیاری از استان ها رسم و رسومات خاصی دارند که در این مورد بیشتر توضیح خواهیم داد.

آیین های رایج در خراسان

در این منطقه از یلدا با نام شب چراغ یاد می شود؛ چون در قدیم هر کسی وقتی به شب نشینی می رفت چراغی با خود به همراه داشت. در این شب علاوه بر هندوانه و انار، از چغندر پخته، شلغم، پختیک، شیرینی و میوه خشک نیز سرو می شد.

آیین رایج در خوزستان

در خوزستان پدربزرگ و مادربزرگ ها به عنوان میزبان با آجیل، تنقلات محلی و شیرینی از میهمانان پذیرایی می کنند. در اهواز در این زمان بیشترین وانت حمل بار را در خیابان ها می بینید که مردم از آنها برای شب یلدا خرید می کنند.

مردمان دزفول نیز بسیار پرشور از این شب استقبال می کنند و هندوانه در این شهر بیشترین استفاده را دارد. همچنین در خوزستان استقبال ویژه ای از قارون افسانه ای می شود؛ قارون نیز لباس هیزم شکن در تن دارد و تکه های چوب را برای خانواده های فقیر می برد. این چوب ها تبدیل به طلا شده و ثروت را با خود می آورند. همچنین خانواده ها به دیدن بزرگترها می روند و این ساعات را به خوشی به پایان می رسانند.

خوراکی هایی موجود در سفره یلدا در خوزستان آش، شیرینی، لبو، خرما، انار، هندوانه و آجیل می باشد. فال حافظ و خاطره گویی بزرگترها از جمله این مراسمات است که در آبادان و خرمشهر رواج دارد. در این شهر مردم بر این معتقد هستند که  سفره و تم یلدا باید سرخ باشد. همچنین خانواده ها به شکستن فندق، شاهنامه خوانی و شعرخوانی مشغول خواهند بود.

مطلب مشابه: عکس نوشته های زیبای شب یلدا + عکس های پروفایل شب چله ایرانیان

آیین های رایج در چهار محال بختیاری

بختیاری ها از اولین شب زمستانی با نام شب چله یاد می کنند و در این ساعات به دورهمی و جشن می پردازند و با نشستن به دور کرسی انواع خوراکی ها را سرو می کنند. همچنین بزرگ ترها با گرفتن فال حافظ برای کوچک ترها شادی را به یادگار می گذارند. خواندن دیوان حافظ، شاهنامه و مثنوی نیز فراموش نخواهد شد و پختن نانی قطور یا گرده که مهره های آبی در بین آن وجود دارد از دیگر رسم ها است؛ از این نان از میهمانان پذیرایی می کنند و هر فردی که مهره آبی به دستش می رسد خوش شانس خواهد بود.

 در چهار محال و بختیاری کدو تنبل آب پز خورده می شود؛ چون این میوه نماد خورشید است. همچنین با پختن آش کشک با کدو تنبل آب پز از مهمانان پذیرایی می کنند. با چوب افرا و آتش زغال، کرسی را برپا نموده و زنان خانه دار نیز شاهدانه، برنج و گندم بوداده تهیه می نمایند.

بسیاری از این سنت ها به دلیل تغییر کردن سبک زندگی تغییر کرده و مراسم باشکوه و مجلل جای آنها را گرفته است. در این مراسمات و دورهمی ها صفا و صمیمیت جای دلخوری ها و کدورت را خواهد گرفت. بختیاری ها در این شب ها بیشتر از محصولات خود استفاده می کردند و از آنها به نوعروسان خود نیز هدیه می دادند. برای نوعروسان نیز برنج و مرغ به همراه آجیل و میوه تدارک می بینند.

بختیاری ها بر این معتقد هستند که میل کردن نان جو، کدو، کنجد، پنیر، شیر و پنیر در این شب نماد فراوانی نعمت است. از دیگر سنت های آنها خواندن قران، نیایش و بیداری تا سحرگاه و دعا کردن برای سلامتی است و آنها آرزوی افزایش رزق و روزی و فراوانی برف و باران را دارند.

آیین یلدا در اصفهان

در دهاقان اصفهان فامیل ها به رفتن به خانه پدر بزرگ و مادربزرگ دور کرسی جمع می شدند و با میوه و آجیل از آنها پذیرایی می شد. هم اکنون نیز این رسم پابرجا می باشد؛ علاوه بر آن به بزرگ فامیل برای کوچک ترها حافظ، شاهنامه، داستان و خاطره می خواند و تازه داماد نیز خوانچه یا هدیه برای عروس می برد. نوشیدنی این شب برف و شیره انگور، چای و شربت می باشد و غذای آن نیز پلوماهی، دلمه، گندی، کوفته و شیرینی به شمار می رود.

مطلب مشابه: تزیین سفره شب یلدا + میوه آرایی و سفره آرایی با طرح های زیبا

آیین یلدا در گیلان

خوردن هندوانه در گیلان بسیار رواج دارد و بر این اعتقاد دارند که با خوردن هندوانه احساس سرما و تشنگی نخواهید کرد. در این منطقه آوکونوس که در خمره با روش خاصی تهیه می شود استفاده خواهد شد. در پاییز ازگیل خان را در خمره ریخته و آن را پر از آب می کنند؛ سپس با افزودن نمک به آن درب خمره را می بندند؛ سپس در اتاق گرم می گذارند. این ازگیل با گذشت مدتی خوشمزه، آبدار و پخته خواهد شد. در گیلان آوکونوس تا بهار در برخی خانه ها یافت می شود و قبل از خوردن نیز با گلپر و نمک مصرف خواهد شد.

کسانی که داماد در خانواده دارند برای عروس طبقی پر از میوه، شیرینی و آجیل می برند که وسط طبق را با ماهی و سبزیجات تزئین می کنند.

از دیگر مراسمات شب یلدا

درست کردن شیرینی کفبیخ در خراسان قدیم رواج داشته است؛ کفبیخ از شیرینی های سنتی به شمار رفته که برای درست کردن آن چوبک را در آب می خیسانند؛ سپس آن را جوشانده و در تغار یا ظرف بزرگ سفالی می ریزند؛ جوانان نیز از چوب نازک درخت انار دسته ای درست می کنند و چندین ساعت این مایع را در فضایی سرد هم می زنند تا زمانی که به شکل کفی سفت تبدیل شود. این کف چنان سفت می شود که شکلی مانند گز پیدا می کند و این کف را با شکر یا شیره ترکیب می کنند. سپس آن را با پسته و مغز گردو تزئین نموده و در پذیرایی ها سرو خواهد شد.

جوانان قبل اینکه این کف شیرین شود آن را بر سر و صورت خود می مالند و شادی می کنند. در صورتی که مراسم عروسی در این شب برپا می شد سه روز به طول می انجامید و مراسم سرحمامی نیز به همراه آن گرفته می شد. در این مراسم برای داماد و عروس در حمام به صورت جداگانه مراسم باشکوهی گرفته می شد و پآیکوبی، رقص، چوب بازی، کیسه کشی و حنابندان در این جشن برپا می شد. سپس بعد از پوشاندن لباس نو به عروس و داماد به پایان می رسید؛ همچنین سیاه بازی و انتربازی نیز از این سنت ها می باشد.

سخن پایانی

شب یلدا از مناسبت های دیرینه ما ایرانیان است که طی مراسمات و جشن ها به پایان می رسد و از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد. در این شب هر قوم و منطقه ای آیین و سنت های خاص خود را دارد که چیدن سفره با میوه، آجیل، شیرینی و غیره از میهمانان پذیرایی خواهد شد.

مطلب مشابه: موضوع انشا شب یلدا + 9 انشا با موضوع شب یلدا و شب چله برای پایه های تحصیلی مختلف