شَلْغَم گیاهی است به رنگ سبز و سفید و با برگ‌هایی ناصاف و بریدگی‌های زیاد. ریشهٔ آن غدّه‌ای و به شکل‌های گرد و یا دراز به رنگ سفید با لکه‌های بنفش می‌باشد. شلغم نه تنها از نظر داشتن ویتامین و خواص معدنی‌اش ارزنده‌است، بلکه از حیث سایر ویژگی‌های غیر غذایی هم سرآمد بوده و در زمره سبزی‌های مهم شمرده می‌شود.

علاوه بر پیاز، سبزی‌های لیفی (گیاهان سبز) نیز، عوامل عمدهٔ پیشگیری از سرطان به شمار می‌آیند، زیرا آنها همانند کلم پیچ و سایر گیاهان چلیپایی (یک گروه از گیاهان)، از موادی برخوردارند که رشد سرطان را در جانوران متوقف می‌سازند. همچنین شلغم روغنی (منداب) که شلغمی بزرگ و زردرنگ است، دارای مواد ضد سرطانی است.

یکی از این مواد ضد سرطان که در شلغم وجود دارد، «گلوکوسینولیت‌ها» نام دارند.

سبزی‌های شلغمی از قبیل کلم برگی و اسفناج، جزء این گیاهان سبز و پر برگ اند و مشاهده شده، در بین جمعیتی که این سبزی‌ها جزء بیشترین مواد غذایی مورد مصرفشان است، میزان ابتلای آنان به انواع سرطان‌ها به ویژه سرطان ریه کم بوده‌است.

مطالعات جهانی پیوسته حکایت از این داشته‌اند که گیاهان سبز، تند و پربرگ شاید تنها عوامل جلوگیری کننده از بعضی سرطان‌ها باشند.در ضمن چنین سبزی‌هایی از کاروتنوئیدها که شامل بتاکاروتن و کلروفیل است، سرشار هستند. هر دوی این مواد، خاصیت ضد سرطانی دارند.

سودمندی

شلغم یکی از بقولات بسیار مقوی و مغذی است که به سبب دارا بودن ده درصد مواد قندی و سرشار بودن از املاح مفیدی مانند کلسیم و منیزیم جزو مواد غذایی بسیار باارزش به حساب می‌آید.

شلغم یکی از پاک‌کننده‌ها و سازنده‌های خون بوده و چنان که گفته شد، املاح کلسیم ومنیزیم موجود در آن موجب جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های خطرناکی مانند سرطان می‌شود. هم چنین شوره محتوی در آن باعث تصفیه خون و دفاع بدن در برابر بیماری‌های عفونی می‌شود.

پتاسیم موجود در شلغم، چربی را خنثی می‌کند و آرسنیک آن در تشکیل گویچه‌های سفید و قرمز خون دخالت مستقیم دارد. از طرف دیگر فسفر موجود در شلغم، موجب تقویت یاخته‌های عصبی می‌شود.

باید دانست که لازم است از برگ شلغم خواه به صورت پخته یا خام در سوپ یا سالاد و یا خوراک‌های دیگر استفاده شود.

نه تنها در برگ شلغم مقدار زیادی کلسیم وجود دارد بلکه علاوه بر آن، این گیاه حاوی مقادیر زیادی آهن و مس نیز هست که سبب ازدیاد خون و به ویژه هموگلوبین می‌شود. به هر اندازه رنگ برگ شلغم تیره‌تر باشد، ید بیشتری در آن هست.

هم چنین وجود ویتامین آ، ب و ث در برگ و ریشه آن، به خوبی نشانگر نقش مؤثر و مهم آن در حفظ تعادل عصبی و به خصوص در تعادل تغذیه آن است. دکتر برتوله ثابت کرده‌است که عصاره شلغم، حل و دفع سنگ‌های کلیوی را به علت خاصیت حل‌کنندگی که بر روی اسید اوریک دارد، تسهیل می‌کند.

شلغم، اثر مفید و مؤثری در درمان بیماری‌های دستگاه تنفسی دارد. برای این منظور از آش و سوپ آن استفاده می‌شود. همین طور می‌توان عصاره آن را به دست آورد. برای این کار شلغم را با شکر سرخ به وزن مساوی در کمی‌آب می‌ریزند و به ملایمت حرارت می‌دهند.

طریقه دیگر آن است که وسط شلغم بزرگی را خالی کرده و شکر سرخ را درون آن می‌ریزند و پر می‌کنند و می‌پزند. شکل سوم نیز آن است که شلغم را به حلقه‌های گرد بریده و پیاز را نیز به همین شکل درمی‌آورند.

سپس طبقات شلغم و پیاز را در ظرف گردی بر روی حرارت می‌گذارند و هنگامی‌که گرم می‌شود به تدریج شربت آن جدا می‌شود. این شربت برای درمان سرماخوردگی و گلودرد بسیار نافع است و از آن می‌توان به عنوان قرقره نیز استفاده کرد که در موارد گلودرد به کار برده می‌شود.

در موارد دمل، کورک و هر نوع کانون التهابی و تورمی یا چرکی از ضماد شلغم پخته استفاده شده و بر روی موضع می‌گذارند.

ترب سیاه هم کلیه خواص شلغم را دارا بوده و حتی در برخی مواقع غنی‌تر هم هست. بهتر آن است که ترب سیاه و شلغم خام را رنده کرده و به شکل خام میل کنند تا از خواص آن‌ها به طور کامل بهره گیرند. می‌توان از این دو همراه با سبزی‌های دیگر نیز به صورت سالاد استفاده کرد.

مقداری از شلغم معمولی و شلغم روغنی (منداب) را به صورت خام بخورید. چرا که پختن، سبب از بین رفتن «گلوکوسینولیت» در آنها می‌شود.

طرز تشخیص شلغم روغنی از شلغم سفید این است که شلغم سفید دارای ریشه سفید بوده و طوقهٔ صورتی به دور گره اش دیده می‌شود. شلغم روغنی از ریشه زرد مایل به صورتی برخودار بوده و بزرگ تر و سفید تر از شلغم سفید است.

شلغم یکی از بقولات بسیار مقوی و مغذی است که به سبب دارا بودن ده درصد مواد قندی و سرشار بودن از املاح مفیدی مانند کلسیم و منیزیم جزء مواد غذایی بسیار با ارزش به حساب می‌آید. شلغم یکی از پاک کننده‌ها و سازنده‌های خون بوده و چنان که گفته شد، املاح کلسیم و منیزیم موجود در آن موجب جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های خطرناکی مانند سرطان می‌شود.

هم چنین شوره موجود درآن باعث تصفیه خون و دفاع از بدن در برابر بیماریهای عفونی می‌شود. پتاسیم موجود در شلغم، چربی را خنثی می‌کند و ارسنیک آن در در تشکیل گلبول‌های سفید و قرمز خون دخالت مستقیم دارد. از طرفی فسفر موجود در شلغم موجب تقویت یاخته‌های عصبی می‌شود. نه تنها در برگ شلغم مقدار زیادی کلسیم وجود دارد بلکه علاوه بر آن، این گیاه حاوی مقدار زیادی آهن و مس نیز هست که سبب ازدیاد خون به ویژه هموگلوبین می‌شود. به هر اندازه رنگ برگ شلغم تیره تر باشد، ید بیشتری در آن هست. همچنین وجود ویتامین هایA , B , C، در برگ و ریشه آن به خوبی نشانگر نقش موثر و مهم آن در حفظ تعادل عصبی و به خصوص در تعادل تغذیهٔ آن است. دکتر «برتوله» ثابت کرده‌است که عصاره شلغم دفع سنگ‌های کلیوی را به علت خاصیت حل کنندگی که بر روی اسید اوریک دارد، تسهیل می‌کند.

شلغم اثر مفید و موثری در درمان بیماری‌های تنفسی دارد. برای این منظور از سوپ یا آش آن استفاده می‌شود. همین طور می‌توان عصاره آن را به دست آورد. برای این کار شلغم را با شکر سرخ به وزن مساوی در کمی آب می‌ریزند و به ملایمت حرارت می‌دهند. طریقهٔ دیگر آن است که وسط شلغم بزرگی را خالی کرده و شکر سرخ درون آن می‌ریزند و پر می‌کنند و می‌پزند. شکل سوم نیز آن است که شلغم را به شکل حلقه‌های گرد بریده و پیاز را نیز به همین شکل در می‌آورند. سپس طبقات شلغم و پیاز را در ظرف گردی بر روی حرارت می‌گذارند و هنگامی که گرم می‌شود به تدریج شربت آن جدا می‌شود. این شربت برای درمان سرما خوردگی و گلو درد بسیار نافع است و از آن می‌توان به عنوان قرقره نیز استفاده کرد که در موارد گلو درد به کار برده می‌شود.

در موارد دمل، کورک و هر نوع کانون التهابی و تورمی یا چرکی از ضماد پخته شده استفاده شده و بر روی موضع می‌گذارند.

فواید شلغم

این سبزی از انواع سبزی‌های نادری است که دارای آرسنیک و روبیدیم است. این دو عنصر با کمک گوگرد در جلوگیری از مرض جذام نقش مهمی دارند.

فواید دیگر شلغم به قرار زیر است:

۱- شلغم برطرف کننده سرفه است.

۲- شلغم نرم کننده سینه، معده و روده است.

۳- شلغم اشتها را تحریک می‌کند.

۴- شلغم سنگ‌های مثانه، کلیه و کبد را خرد، و ادرار را زیاد می‌کند.

۵- شلغم به علت داشتن ویتامین‌های A , B , C، بر نور چشم و قدرت بینایی می‌افزاید.

۶- ریشهٔ شلغم اثر نرم‌کنندگی دارد و در رفع سیاه سرفه و آسم به صورت جوشانده‌هایغلیظ و مخلوط با عسل، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۷- جوشاندهٔ غلیظ شلغم به شکلم مرهم، در تسکین دردهای مفصلی، نقرس، آبسه‌ها، سرمازدگی و غیره به کار می‌رود.

۸- شلغم دارای یک ماده ضد عفونی قوی است و به همین جهت در درمان سرماخوردگی و بیماری‌های عفونی تاثیر بسیار زیادی دارد.

۹- شلغم حاوی فسفر، کلسیم، آهن و ویتامین‌های B , Cاست و سبب افزایش نیروی جنسی و تقویت عمومی بدن می‌شود.

۱۰ – شلغم برای رشد و استحکام استخوان بندی بسیار مفید است.

۱۱- اگر ریشه‌های نازک و باریک روی شلغم، خشک و ساییده شده و سپس با عسل مخلوط شود، برای سختی ادرار مفید خواهد بود و بسیاری از امراض مجاری ادرار را درمان می‌کند.

۱۲- آب شلغم پخته را می‌توان در انواع گلودردها و به خصوص عوارض سرماخوردگی قرقره کرد.

۱۳- چنانچه شلغم را در ظروف سربسته یا درون خمیر بپزید، چون آب و اسانس‌های آن خارج نمی‌شود، باعث زیاد شدن اشتها می‌شود.

۱۴- آب شلغم به سبب داشتن انسولین گیاهی و ویتامین‌های مفید برای درمان مرض قند و سنگ مثانه مفید است.

۱۵ – شلغم برای جلوگیری از ناراحتی‌های پوستی به ویژه جوش صورت (غرور) بسیار سود بخش است.

۱۶- شلغم به علت داشتن ویتامین Cاز رقیق شدن خون جلوگیری کرده و به علت وجود همین ویتامین، مانع از خونریزی می‌شود و خستگی را برطرف می‌کند.

۱۷- ریشه‌های نازک شلغم ورم طحال و سوزش ادرار را برطرف می‌کند، بدین منظور باید ریشه‌های باریک شلغم را تمیز شسته و پس از خشک کردن بسایید و همراه با کمی عسل میل کنید.

۱۸- ترشی شلغم، مقوی احشاء، اشتها آور و بی نفخ است.

۱۹- شلغم به سبب داشتن ویتامینA برای تسکین خارش و دردهای مفصلی، سرما خوردگی، نقرس و معالجه ترَک به صورت استعمال خارجی مفید است. برای این منظور باید شلغم را در مقدار کمی آب پخته و به صورت مرهم درمحل مورد نظرقرار دهید.

۲۰- در بیماری نقرس و درد مفاصل، یک عدد شلغم را پخته و آن را ریز ریز کنید و به شکل فرنی درآورید، سپس مانند مرهمی روی مفاصلی که درد می‌کند، بگذارید.

۲۱- تخم شلغم از نظر تمام خواص و اعمال، از شلغم مفیدترو قوی تر است. شیوه و مقدار مصرف آن نیز به این گونه‌است که در هر دقیقه حدود ۲۵/۶ گرم آن را همراه با عسل یا شربت، برای معالجه امراض یاد شده می‌خورند.

۲۲- مصرف شلغم در درمان کم خونی، تجویز شده‌است، زیرا در افزایش گلبول‌های قرمز خون، بسیار موثر است.

۲۳- برای معالجه سرما خوردگی، ورم لوزه‌ها و آنژین شدید و گلو درد می‌توان از شربت شلغم استفاده کرد و همچنین آب شلغم قند خون را پائین می آورد.

۲۴- شربت شلغم برای معالجه سیاه سرفهٔ بچه‌ها مفید است و مصرف این شربت هیچ ضرری برای بچه‌ها ندارد.
شربت شلغم

روش تهیهٔ شربت شلغم به این ترتیب است که : ابتدا وسط یک شلغم را خالی می‌کنند و در آن کمی شکر می‌ریزند. پس از مدتی آب در آن جمع می‌شود. آب را با قاشق برداشته و مصرف می‌کنند.

هشدار : کسانی که از نظر هضم غذا یا معده دچار اشکال هستند و یا روده‌های ظریفی دارند، باید از مصرف شلغم خودداری کنند.

نشانه‌های شلغم خوب

شلغم خوب سه علامت دارد :

۱- شلغم باید پر باشد. بنابراین اگر وسط آن شل باشد و با فشار انگشت فرو برود، پلاسیده و مانده‌است و چنانچه پخته ومصرف شود، تولید نفخ می‌کند.

۲- پوست خارجی شلغم باید براق و شفاف باشد.

۳- شلغم باید سنگین باشد و وقتی وسط آن را بریدید، درونش روشن و شفاف باشد.

بر اساس تحقیقات و بررسی‌های دانشمندان، هر صد گرم شلغم دارای ۳۵ کیلو کالری انرژی، ۱ گرم پروتئین، ۷ گرم قند، ۲/۰ گرم چربی، ۱/۱ گرم فیبر، ۴۵ میلی گرم گوگرد، ۲۸۰ میلی گرم پتاسیم، ۶۰ میلی گرم کلسیم، ۳۶ میلی گرم ویتامینC است، همچنین صد گرم برگ شلغم دارای ۳۶ کیلو کالری انرژی، ۳ گرم پروتئین، ۴/۰ گرم چربی، ۵/۵ گرم قند، ۲/۱ گرم فیبر، ۵۵ میلی گرم گوگرد، ۳۷۵ میلی گرم پتاسیم، ۲۶۰ میلی گرم کلسیم، ۶۰ میلی گرم فسفر، ۹ میلی گرم سدیم، ۴/۲ میلی گرم آهن و ۴۰ میلی گرم ویتامینC است.

فواید دارویی

علاوه بر ضد سرطان بودن این گیاه در درمان تنگی نفس نیز کاربرد دارد. شلغم درد مفاصل و دردهای معضلی ناشی از نقرس را تسکین می‌دهد. شلغم یا شلم ریشه متورم گیاهی از تیره شب بو است، شلغم دارای آب، پروتئین، کلسیم، فسفر، آهن، تیوسیانات، ید، گوگرد و ویتامین‌های A و B و C است. وی درخصوص اختلالات دستگاه گوارش و شلغم ادامه داد: شلغم اشتها آور، ملین مزاج است و ترشی شلغم تقویت کننده دستگاه گوارش و هضم کننده غذا است، شلغم پخته و نرم‌کننده سینه و درمان کننده تنگی نفس، سرخه، سیاه سرفه، برونشیت و دیگر اختلالات تنفسی است. وی خاطر نشان کرد: شلغم کلیه‌ها را تقویت می‌کند و دفع کننده سنگ مثانه و درمان کننده ناراحتی‌های مجاری ادرار است. همچنین شلغم درد مفاصل و دردهای مفصلی ناشی از نقرس را تسکین می‌دهد. خلاصه آن که شلغم گیاهی مفید و دارویی موثر در درمان اختلالات تنفسی، کلیوی، پوستی، گوارشی وناراحتی‌های مفاصل است. شغلم از گسترش بیماری جذام جلوگیری نمود و این بیماری را درمان می‌کند، این درحالی است که شلغم در درمان کم خونی، عفونت‌های دهان و گلو بسیار موثر است، آب شلغم درمان کننده مرض قند بوده و سرشار از انسولین است.