عوارض کم آبی بدن | علائم دهیدراسیون یا کم آبی بدن و راه های درمان آن
کم آبی بدن یا دهیدراسیون به دلایل مختلفی ایجاد می شود و عملکرد بدن را مختل می کند. آب، عنصر اساسی برای حفظ سلامت و عملکرد بهینه سیستم بدن است. وقتی که بدن شما بیش از آنچه می نوشید مایعات از دست بدهد، بدن دچار کم آبی می شود. بدن مرتباً از طریق تعریق و ادرار، آب خود را از دست می دهد.
اگر آب بدن شما به موقع تامین نشود ممکن است مشکلات جدی برای سلامت بدن ایجاد شود. بنابراین حفظ تعادل مناسب آب بدن برای حفظ سلامت بسیار ضروری است. با شناخت نشانه های کم آبی بدن و توجه به آن ها می توانید از عوارض آن پیشگیری کنید. در این مطلب نشانه های کم آبی بدن و راه های درمان آن را بررسی می کنیم. با ما همراه باشید.
کم آبی بدن یا دهیدراسیون چیست؟
کم آبی بدن زمانی اتفاق می افتد که مایعات از‌دست رفته بیش از مایع دریافتی بدن باشد. اگر مایعات از دست رفته از بدن را جایگزین نکنید، دچار کمبود آب بدن خواهید شد. در این صورت بدن شما دیگر آب و مایعات برای انجام عملکردهای طبیعی خود ندارد. این وضعیت ممکن است برای هر کسی اتفاق بیفتد، اما برای کودکان و افراد مسن خطرناک می باشد.
شایع ترین علت کم آبی بدن در کودکان، اسهال شدید و استفراغ است. حجم آب بدن سالمندان به طور طبیعی کم تر است و ممکن است هر گونه از دست دادن آب برای سالمندان با خطرات بیشتری همراه باشد. حتی بیماری های جزئی مانند عفونت های ریه و مثانه می توانند در افراد مسن باعث کم آبی شوند.
پزشکان توصیه می کنند که زنان به طور روزانه 92 اونس مایعات (11 فنجان) و مردان به طور روزانه 124 اونس مایعات (15 فنجان) بنوشند. همچنین کسانی که مدام در حال انجام فعالیت هستند مانند ورزشکاران و افرادی که در معرض دمای بالا هستند باید آب بیشتری مصرف کنند. معمولا با نوشیدن مایعات بیشتر می توانید کم آبی بدن را در سطح خفیف یا متوسط برطرف کنید اما برای درمان کم آبی شدید باید به پزشک مراجعه کنید.
نشانه های کم آبی بدن
احساس تشنگی دلیل کافی برای کم آبی بدن نیست. بسیاری از افراد اصلا احساس تشنگی نمی کنند اما بدن آن ها با کم آبی شدیدی مواجه است. علائم و نشانه های کم آبی بدن در سنین مختلف می تواند متفاوت باشد. در ادامه مهم ترین علائم کم آبی بدن را بررسی می کنیم:
کاهش تعداد دفعات ادرار کردن
هر چقدر مایعات بیشتری مصرف کنید، بیشتر به دستشویی نیاز خواهید داشت. بنابراین کاهش میزان مصرف آب باعث اختلال در فرآیند دفع مواد زاید می شود و حتی می تواند به کلیه ها هم آسیب جدی وارد کند.
سوزش چشم
کمبود آب در بدن می تواند موجب سوزش چشم ها شود. مصرف کم مایعات باعث کاهش اشک چشم ها می شود. این موضوع به طور مستقیم بر روی عملکرد چشم ها تاثیر می گذارد. بنابراین اگر چشم های شما دچار سوزش شده اند حتما میزان بیشتری آب مصرف کنید.
خشکی پوست
یکی از مهم ترین نشانه های کم آبی بدن، خشکی پوست می باشد. میزان مصرف آب روی سلامت پوست تاثیر زیادی دارد. برای اینکه متوجه کم آبی پوست خود شوید می توانید یک آزمایش ساده انجام دهید. پشت دست خود را نیشگون بگیرید و چند ثانیه صبر کنید، سپس پوست خود را رها کنید.
در صورتی که پوست تان خیلی سریع به حالت اولیه برگردد، مشکلی وجود ندارد. اما اگر صاف شدن پوست شما زمان بیشتری طول بکشد، ممکن است با مشکل کم آبی بدن مواجه شده باشید. باید بدانید که هیچ چیز مانند نوشیدن آب فراوان نمی تواند خشکی پوست را درمان کند.
یبوست
یکی از عملکردهای آب بدن، نرمی و انعطاف پذیری روده است. وقتی که آب به اندازه کافی به روده ها نرسد، روده ها بسیار سفت و سخت می شوند. سفتی روده ها فرآیند دفع مدفوع را دشوار می کند. به همین دلیل حتما برای گوارش بهتر و جلوگیری از یبوست باید به طور حداقل بین 6 تا 8 لیوان آب مصرف کرد.
کاهش تعریق بدن
کاهش تعریق بدن یکی دیگر از نشانه های کمبود آب بدن است. بنابراین حتما باید به میزان تعریق بدن خود توجه کنید. وقتی که بدن به اندازه کافی عرق نمی کند، یعنی دچار خشکی و کمبود آب شده است. برای افزایش تعریق و تنظیم دوباره سیستم بدن باید آب کافی به بدن وارد شود.
بدن از راه عرق کردن دمای خود را تنظیم می کند. بنابراین کاهش تعریق آسیب جدی به دمای بدن و تمام اعضای آن وارد می کند. این موضوع به خصوص در روزهای گرم تابستان اهمیت بسیار زیادی دارد. به همین دلیل بهتر است در فصل تابستان مقدار بیشتری آب آشامیدنی (حدود 5 لیتر) مصرف کنیم.
گرفتگی عضلات
اگر به صورت مداوم دچار گرفتگی عضلات دست و پا می شوید ممکن است میزان مصرف آب شما پایین باشد و بدن شما دچار کم آبی شده باشد. کم آبی بدن می تواند عملکرد عضلات و ماهیچه ها را مختل کند. بنابراین برای رفع این مشکل بهتر است مقدار بیشتری آب بنوشید.
بوی بد دهان
یکی دیگر از علائم کم آبی بدن، بوی بد دهان است که می تواند موجب آزار فرد و اطرافیان او نیز شود. البته بوی بد دهان ممکن است نشانه بیماری های دهان و دندان هم باشد. برای مثال عفونت پنهان لثه باعث بوی بد دهان می شود.
اما یکی از دلایل اصلی بوی بد دهان، ترشحات نامتوازن بزاق است. زمانی که بزاق به اندازه کافی در دهان ترشح نشود، تعداد باکتری ها در دهان افزایش می یابد. افزایش تعداد باکتری ها باعث ایجاد بوی نامطبوع دهان می شود.
خشکی دهان
یکی دیگر از نشانه های کم آبی بدن، خشکی دهان است. وقتی که دهان نمی تواند بزاق کافی تولید کند، به سرعت خشک می شود. خشک شدن سریع دهان به این معنی است که بدن نیاز شدید به آب دارد.
بنابراین اگر مدت طولانی است که با مشکل خشکی دهان مواجه هستید، به احتمال زیاد بدن تان دچار کم آبی شده است. نوشیدن روزی 6 تا 8 لیوان آب می تواند تا حد زیادی از خشکی دهان و کم آبی بدن جلوگیری کند.
احساس ضعف و خستگی
اگر به میزان مناسب آب مصرف نکنید، خون نمی تواند در بدن جریان پیدا کند. به همین علت، برخی از اعضای بدن دچار کمبود خون و کمبود اکسیژن می شوند. در این حالت معمولا بدن دچار خستگی و ضعف شدید می شود. به طوری که حتی انرژی لازم برای انجام فعالیت های روزمره را نیز نخواهید داشت.
سرگیجه
بیشترین حجم مایع خون بدن را آب تشکیل می دهد. اگر آب بدن کم شود، فشار خون پایین می آید. کاهش فشار خون نشانه هایی مانند سرگیجه و منگی سر دارد و سرگیجه به این دلیل اتفاق می افتد که خون به همه جای مغز پمپاژ نمی شود.
سردرد
اگر در طول روز دچار سردردهای موقتی می شوید، سعی کنید میزان مصرف آب آشامیدنی را بیشتر کنید. این نوع سردردها معمولا در روز های گرم تابستان اتفاق می افتد.
باید بدانید که معمولا آفتاب نمی تواند دلیل ایجاد سردرد باشد. وقتی که میزان آب بدن کم شده باشد، پوشش آبی بدن دچار چروک می شود و سردرد ایجاد می شود. پس بهتر است که در فصل تابستان مقدار بیشتری آب مصرف کنید.
دلایل کم آبی بدن
از مهم ترین دلایل کم آبی بدن می توان به عدم نوشیدن آب و از دست دادن آب بدن اشاره کرد. اکثر افراد به دلیل بی میلی، در دسترس نداشتن آب، مشغله زیاد، کمبود امکانات و … میزان کمی آب مصرف می کنند. سایر دلایل کم آبی بدن شامل موارد زیر است:
اسهال
شایع ترین دلیل کم آبی بدن اسهال است. اسهال ناگهانی و شدید می تواند در مدت زمان کوتاهی باعث از بین رفتن حجم زیادی از آب و الکترولیت در بدن شود. روده بزرگ وظیفه جذب آب از مواد غذایی را بر عهده دارد. بروز اسهال می تواند این عملکرد را مختل کند و باعث دفع بیش از حد آب و در نتیجه بروز کم آبی در بدن می شود.
استفراغ
اگر استفراغ با اسهال همراه شود، حجم از دست رفته مایعات و مواد معدنی بدن بیشتر می شود. استفراغ منجر به از دست دادن مایعات می شود. در این حالت، جبران آب از دست رفته دشوار خواهد بود.
تب
هر چه دمای بدن شما بالاتر برود، کمبود آب بدن شما نیز بیشتر می شود. بنابراین اگر همراه با اسهال و استفراغ تب هم داشته باشید، مقدار بسیار زیادی آب از بدن شما کم می شود و شرایط سخت تر خواهد شد.
تکرر ادرار
تکرر ادرار معمولاً به دلیل دیابت تشخیص داده نشده یا کنترل نشده رخ می دهد. اما می تواند در اثر مصرف الکل و داروهای دیورتیک یا مدرها (داروهای ادرار آور)، داروهای فشار خون، آنتی هیستامین ها، داروهای ضد روان پریشی (آرام بخش ها) و یا برخی از مشکلات دیگر مانند افتادگی مثانه یا ضعف ماهیچه های لگن نیز ایجاد شود.
تعریق بیش از حد
تعریق، مکانیسم خنک کننده بدن است و وقتی بدن زیاد تعریق می کند، آب بدن کاهش پیدا می کند. فعالیت شدید بدنی، آب و هوای گرم و مرطوب و حضور طولانی مدت در آفتاب، منجر به تعریق و دفع بیشتر مایعات می شود. بنابراین اگر فعالیت بدنی شدیدی انجام دهید و در ادامه کار مایعات را جایگزین نکنید، بدن می تواند دچار کمبود آب شود.
سوختگی
آسیب دیدن رگ های خونی بر اثر سوختگی احتمال نشت مایعات به بافت های اطراف و بی آب شدن سریع بدن را به وجود می آورد.
درمان کم آبی بدن
همانطور که می دانید برای جبران کم آبی باید روزانه مقدار بیشتری آب مصرف کنید. تنها درمان موثر برای کم آبی، جایگزینی مایعات و الکترولیت های از دست رفته است. برای درمان کمبود آب بدن و حفظ تعادل آب بدن می توانید از روش های زیر استفاده کنید:
- نوشیدن آب به میزان کافی: سعی کنید روزانه بین 6 تا 8 لیوان آب مصرف کنید. نوشیدن این مقدار آب برای بسیاری از افراد مناسب است. در صورت نیاز، می توانید میزان بیشتری آب مصرف کنید.
- مصرف شیر: مصرف شیر برای کم آبی بدن بسیار موثر می باشد و اگر شما در طول روز 2 لیوان شیر بنوشید علاوه بر رفع کم آبی بدن، مواد معدنی مورد نیاز بدن تان هم تامین می شود.
- استفاده از آب هندوانه: مصرف نوشیدنی های طبیعی و آبمیوه های تازه برای جبران کم آبی بدن بسیار موثر است. هندوانه بهترین میوه برای کم آبی است و 90 درصد آن از آب تشکیل شده است که می تواند به دهیدراته نگه داشتن بدن کمک کند.
- مصرف آب نارگیل: وقتی بدن شما کم آب است، برای بازیابی تعادل خود به چیزی بیش از مایعات نیاز دارد. آب نارگیل بهترین نوشیدنی برای کم آبی بدن است و به بازیابی الکترولیت های بدن کمک می کند.
- استفاده از مواد غذایی آبدار: استفاده از مواد غذایی آبدار مانند سبزیجات، خیار، کاهو و آب گوشت و سوپ برای کم آبی بدن بسیار مفید است. آب استخوان و سایر سوپ های دارای پروتئین حیوانی کلاژن بدن را تامین می کنند. آبگوشت پروتئین مشتق شده از حیوانات است و برای سلامتی مفاصل نیز مفید است.
- اندازه گیری وزن بدن: وزن بدن خود را هر روز اندازه گیری کنید. اگر وزن شما کاهش پیدا کند، این ممکن است نشانه کم آبی بدن باشد. در این صورت، میزان مصرف آب خود را افزایش دهید.
- خودداری از مصرف الکل و نوشیدنی های دارای کافئین: نوشیدنی های حاوی کافئین مانند نوشیدنی های انرژی زا، چای، نوشابه های گازدار و قهوه مصرف نکنید. از نوشیدنی‌های الکلی نیز جداً بپرهیزید. الکل و نوشیدنی های دارای کافئین، میزان ادرار را افزایش می دهند و می توانند باعث کم آبی بدن شوند. بنابراین بهتر است مصرف آن ها را بسیار محدود و یا با مصرف آب بیشتر جبران کنید.
- توجه به نشانه های کم آبی بدن: به نشانه های کم آبی مانند خشکی دهان، ضعف، خستگی، سردرد و … توجه کنید. اگر چنین نشانه هایی دارید، به سرعت آب بنوشید.
- افزایش میزان مصرف آب در شرایط خاص: در برخی موقعیت ها مانند هوای گرم و خشک، هنگام فعالیت بدنی و ورزش شدید، سرماخوردگی و یا بیماری هایی که نیاز به آب بیشتری دارید، میزان بیشتری آب بنوشید.
مراجعه به پزشک
توجه داشته باشید که هر فردی نیازهای آبی متفاوتی دارد. بنابراین توصیه می شود که برای درمان کم آبی بدن خود با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید تا رژیم غذایی و میزان مصرف آب مناسب را برای شما تعیین کند.
کودکان و بزرگسالانی که دچار کم آبی شدید هستند باید توسط پرسنل اورژانس تحت درمان قرار بگیرند. نمک ها و مایعات منتقل شده از طریق ورید (به صورت داخل وریدی) به سرعت جذب می شوند و روند بهبود را سریع تر می کنند.
روند درمان کم آبی به علائم، سن، سلامت عمومی بدن و میزان کم آبی بدن شما بستگی دارد. علاوه بر آن، اگر دلیل کم آبی بدن شما اسهال، استفراغ یا تب بالا بوده است، آن ها هم باید به صورت هم زمان درمان شوند.
برای درمان کم آبی خفیف باید مقدار بیشتری آب و مایعات سالم بنوشید. اما برای درمان کم آبی متوسط تا شدید ممکن است به تزریق وریدی مایعات نیاز داشته باشید. کم آبی شدید یک موقعیت اورژانسی است و بلافاصله باید با تزریق وریدی مایعات در بیمارستان درمان شود.
عوارض کم آبی بدن
در فصل تابستان، هنگام انجام فعالیت های روزانه یا ورزش کردن که میزان تعریق بدن بیشتر می شود، میزان نیاز بدن به آب هم افزایش پیدا می کند. در این حالت اگر به موقع و به صورت صحیح آب بدن را تامین نکنید ممکن است آسیب های جدی و جبران ناپذیری به بدن خود وارد کنید.
عوارض کم آبی جنبه های مختلف جسمی، ذهنی و روحی را شامل می شود و می تواند بر روی سطح انرژی بدن تاثیر گذار باشد. برخی از عوارض کم آبی بدن شامل موارد زیر می باشند:
- اگر هنگام ورزش سنگین و عرق کردن زیاد مایعات کافی مصرف نکنید، ممکن است دچار گرمازدگی و خستگی شدید شوید و مشکلات دیگری برای شما ایجاد شود.
- کم آبی بدن ممکن است باعث ایجاد اختلال در عملکرد متابولیسم بدن شود. این اختلالات می توانند باعث کاهش انرژی، کاهش تمرکز، اختلالات هورمونی و تغییر در تنظیم دمای بدن شوند.
- کم آبی بدن می تواند منجر به ایجاد سنگ های کلیه، عفونت های مجاری ادراری، اختلالات در عملکرد کلیه ها و حتی نارسایی کلیه شود. این مشکلات می توانند منجر به ایجاد مشکلات جدی در عملکرد کلیه و نیاز به درمان تخصصی شوند.
- الکترولیت ها مانند پتاسیم و سدیم به انتقال سیگنال های الکتریکی از سلولی به سلول دیگر کمک می کنند. در صورت عدم تعادل الکترولیت ها، پیام هالی الکتریکی طبیعی ممکن است با هم مخلوط شوند که این امر منجر به انقباض های غیر ارادی عضلات می شود و گاهی از دست دادن هوشیاری را برای افراد به دنبال خواهد داشت.
- وقتی سطح الکترولیت ها و مایعات در بدن کاهش پیدا می کند، قدرت قلب برای پمپاژ خون بسیار کم می شود. در نتیجه کم آبی بدن می تواند باعث افزایش ضربان قلب نامنظم، فشار خون ناقص و خطر ایجاد بیماری های قلبی و عروقی شود.
- یکی از جدی ترین عوارض کم آبی بدن، شوک با حجم کم خون (شوک هیپوولمیک) است و گاهی زندگی فرد را هم تهدید می کند. شوک با حجم کم خون زمانی اتفاق می افتد که حجم کم خون باعث افت فشار خون و کاهش میزان اکسیژن در بدن شما می شود.
- کم آبی بدن می تواند تأثیرات منفی بر روی روحیه و حالت ذهنی داشته باشد. افزایش خستگی، تنش عصبی، اضظراب و افت تمرکز از جمله مشکلات روحی و روانی در اثر کم آبی هستند.
- کم آبی بدن می تواند باعث ایجاد مشکلات گوارشی مانند یبوست، سختی مدفوع و مشکلات هضمی شود. در دراز مدت، این مشکلات می توانند به بیماری های گوارشی جدی تبدیل شوند.
منبع: clevelandclinic.org
